Συλλογική Ευθύνη. Εσείς θα πάρετε; Του Γιώργου Πήττα

Σε παραλίες σκουπιδοτόπων με κασετόφωνα κι εγώ / Μια πολιτεία σωριασμένη έχω σκοπό (Διονύσης Σαββόπουλος, Πρωτομαγιά) . Κάθε φορά που υπάρχει μία έστω νύξη για την έννοια της Συλλογικής Ευθύνης, ξεσηκώνεται φασαρία.

Συλλογική Ευθύνη στην παρούσα συγκυρία, σημαίνει για πολλούς, είτε παραδοχή της γνωστής Παγκαλικής ρήσης «μαζί τα φάγαμε» είτε για κάποιους άλλους επίκληση της αρχής που εφάρμοσαν οι Ναζί, πρώτα στα στρατόπεδα συγκεντρώσεων (όπου στο παράπτωμα του ενός κρατουμένου τιμωρούνται όλοι) ή στις μαζικές εκκαθαρίσεις χωριών και κοινοτήτων επειδή κάποιοι είχαν προβεί σε πράξη αντίστασης.

Ιστορικά, την έννοια την βρίσκουμε για πρώτη φορά στην Ελληνική Μυθολογία με τον Κατακλυσμό του Δευκαλίωνα όπου ο Δίας εξολοθρεύει όλους τους ανθρώπους λόγω της διαφθοράς τους και σώζει μόνο τον Δευκαλίωνα και τη γυναίκα του Πύρρα.

Ακολουθούν οι εβραϊκές γραφές (Tanakh) και η Χριστιανική αντιγραφή του Μύθου του Δευκαλίωνα με τον Κατακλυσμό του Νώε, η Βαβέλ, τα Σόδομα κ.α.
Αργότερα, έχουμε τη Συλλογική Ευθύνη των Εβραίων για τον θάνατο του Ιησού και κάποτε, φτάνουμε και στους Ναζί που ανέφερα πιο πάνω.
Όμως πέρα από τις κωδικοποιήσεις και την ένταξη κάποιων ορισμών σε ιστορικό πλαίσιο υπάρχει και ο αυτόνομος βίος των Εννοιών που συνάγεται από τη σύνθεση των λέξεων.
Θα φέρω λοιπόν ένα παράδειγμα απλό, το έχω χρησιμοποιήσει αρκετές φορές σε συζητήσεις για το θέμα «Συλλογική Ευθύνη».
Πάμε λοιπόν, σε μία ωραία παραλία στις 7 το πρωί αρχές καλοκαιριού. Άδεια, πεντακάθαρη, χρυσή άμμος, κρυστάλλινα νερά.
Πέρασε η μέρα, τώρα είναι 7 το απόγευμα. Στο ενδιάμεσο πέρασαν από εκεί, μερικές εκατοντάδες νεοέλληνες, να κάνουν το μπάνιο τους.
Φεύγοντας, αφού μάζεψαν τα κασετόφωνα τους και τις ομπρέλες τους,  άφησαν πίσω τους μια παραλία σκουπιδότοπο.
Με χιλιάδες αποτσίγαρα φυτεμένα στην άμμο, με πλαστικά μπουκάλια διάσπαρτα και ανακατεμένα με τενεκεδάκια αναψυκτικών, με νάιλον σακούλες να είναι είτε μισοθαμμένες  στην αμμουδιά, είτε να στροβιλίζονται από τον αέρα σκιτσάροντας τον χορό των σκουπιδιών με φόντο το περιλάλητο «ελληνικό γαλάζιο».
Με τις μύγες να κάνουν γιορτή στα πεταμένα καρπουζόφλουδα αλλά και στα κωλόχαρτα με τις ακαθαρσίες των νοικοκυραίων και των παιδιών τους λίγα βήματα πιο πέρα, πίσω από τα καλάμια.
Συχνά, με τους πλαστικούς κουβάδες για τα απορρίμματα που ίσως τοποθέτησε κάποτε κάποιος Δήμος, να είναι είτε χυδαία άδειος με τα σκουπίδια παντού αλλού, είτε προκλητικά γεμάτος γιατί κανένας δεν τον αδειάζει. (και τα σκουπίδια παντού αλλού, έτσι κι’ αλλιώς).
Ερώτηση: Εδώ δεν υπάρχει μία Συλλογική Ευθύνη που προκύπτει από τη σύνθεση της συμπεριφοράς ενός εκάστου χωριστά η οποία όμως τελικά καταλήγει σε Μαζική;
Και αυτή η Συμπεριφορά δεν είναι προϊόν της ευρύτερης Κοινωνικής αλλά και Συστηματικής Παιδείας μέσα από την οποία έχει προκύψει η οποιαδήποτε συγκεκριμένη Κοινωνία;
Και για αυτή την Παιδεία δεν είναι υπεύθυνοι διαχρονικά όσοι αποτελούν Συλλογικά την Ηγεσία ενός τόπου-είτε μιλάμε για Πολιτική Ηγεσία, είτε για Πνευματική;
Και αυτή την Ηγεσία εμείς δεν είμαστε που την προκρίνουμε ή την απορρίπτουμε;
Και προκειμένου να την προκρίνουμε αενάως, αυτή δεν είναι που εμβολίασε την Κοινωνία με την ευκολία και την αυθαιρεσία με τον ετσιθελισμό και τον ωχαδερφισμό μιας που αυτά βολεύουν και δεν περιέχουν καμία δυσκολία;
Και αλήθεια…
Πως άραγε δεχόμαστε διάφορες άλλες Συλλογικότητες ηρωικές όπως τις «συλλογικές κατακτήσεις του λαού» ή «μαζί θα νικήσουμε» «ο λαός θα δώσει την απάντηση» ενώ την ίδια στιγμή απορρίπτουμε μετά βδελυγμίας την ίδια συλλογικότητα σε όσα μας ενοχλούν;
Ναι, ο κάθε άνθρωπος που παρκάρει το αυτοκίνητο του στο πεζοδρόμιο έχει την ευθύνη της αδιαφορίας του για τους άλλους. Όταν όμως αυτή η συμπεριφορά είναι πια κανόνας, υπάρχει πρόβλημα, είναι Συλλογικό, ναι, ξεκινά από «τα πάνω», από την εξουσία που διαρκώς αυθαιρετεί για να μας χρησιμοποιήσει, αλλά εμείς το αναπαράγουμε μεταξύ μας, στην καθημερινότητά μας.
Μπορούμε τώρα, να αντικαταστήσουμε τα παραδείγματα που ανέφερα, με όλες εκείνες τις συμπεριφορές και πρακτικές που έφεραν την Ελλάδα ως Κοινωνία, όχι απλά να υφίσταται ένα μέρος της διεθνούς καπιταλιστικής κρίσης, αλλά να είναι το απόλυτο πειραματόζωο των Αγορών για την μετατροπή της Ευρώπης ή μέρους της σε ξέφρενο πανηγύρι των κερδοσκόπων.
Γιατί μέσα από αυτές τις διαδρομές, μέσα από αυτές τις γραμμές (Όλες οι γραμμές μας στραβωθήκαν κι αποτύχαν-που λέει ο Σαββόπουλος έξοχα στην πικροτρυφερή Πρωτομαγιά του) απογυμνωθήκαμε από Θεσμούς που αντικαταστάθηκαν με το «έτσι θέλω» της κάθε επί μέρους μικρής ομάδας συμφερόντων. Το επιτρέψαμε. Αν προτιμάτε, μας έμαθαν να το επιτρέπουμε.
Μια Κοινωνία, στην οποία οι Συλλογικότητες είχαν αλλοτριωθεί και πεθάνει εν τέλει προ πολλού,  μια κοινωνία στην οποία η έννοια της Κοινότητας, το πνεύμα του Κοινοτισμού (και όχι του στείρου τοπικισμού) δεν καλλιεργήθηκε ποτέ στην μεταπολεμική Ελλάδα.
Άδεια χωριουδάκια κι ασυνάρτητη επαρχία
Καθετί μισοχωμένο μες τη γη- ξαναθυμίζω την Πρωτομαγιά.
Και τώρα;
Τώρα, επείγει όσο ποτέ άλλοτε η αναγέννηση της Συλλογικότητας και της Αλληλεγγύης.
Η οποία κατά τη γνώμη μου πρέπει να σφύζει από την ανάγκη για απαιτητικά βήματα μπροστά.
Από διάθεση εξαφάνισης της ευκολίας. Από αυστηρότητα προς εαυτούς και αλλήλους. Από ορθολογισμό κόντρα στην κλάψα και τη κακομοιριά. Από παραδοχές που δεν μας βολεύουν, παντού, ας πούμε στο κοίταγμα της Ιστορίας.  Όχι, δεν τα «φάγαμε μαζί». Αλλά, «μαζί, σκατά τα κάναμε».
Είτε γιατί συνηγορήσαμε, είτε γιατί σιωπήσαμε.
Η Ευθύνη του κάθε ενός, ενώνεται με εκείνη του διπλανού. Κα του διπλανού με του παραδίπλα.
Όχι τίποτα άλλο, αλλά γιατί υπάρχει και η Συλλογική Μνήμη.
Αλλά κι αυτή, εν πολλοίς, καθορισμένη από το τι μας μαθαίνουν είναι.
Ή όχι;
twitter@pittasgeorge