Η απειλή της βαρβαρότητας (Θεόδωρος Ζιάκας)

Οι βάρβαροι χαρακτηρίζονται βεβαίως από αγριότητα, αλλά δεν είναι μόνο δικό τους το γνώρισμα. Υπάρχει και ένα άλλο είδος αγριότητας. Αυτή υποφώσκει στα θεμέλια του πολιτισμού και είναι ανά πασά στιγμή ικανή, κατά τους Έλληνες τραγικούς, να ξεσπάσει και να πνίξει τα πάντα στο αίμα. Είναι ο «νόμος της ζούγκλας», ο εμφύλιος πόλεμος στον παροξυσμό του, ο πόλεμος όλων εναντίον όλων. Η μορφή αυτή διατομικής βίας είναι ενα αρνητικό όριο, το οποίο δεν μπορεί να το «ξεπεράσει» ο άνθρωπος και συγχρόνως να επιβιώσει. Αν λάβουμε υπόψη ότι ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ζώο, ότι δεν μπορεί να ζήσει παρά μόνο σε κοινωνία, αντιλαμβανόμαστε ότι ο νόμος αυτός, ο «νόμος της ζούγκλας», η γενικευμένη αλληλοσφαγή, είναι το «κάτω όριο» κάθε πολιτισμού.

Μήπως η αποφυγή της αλληλοσφαγής είναι ο πρωταρχικός κινητήρας του πολιτισμού; Αυτό είναι το θεμελιακό ερώτημα. Δεν έχουμε άμεση αίσθηση του πράγματος, άλλα τα ιστορικά δεδομένα βοούν. Μας πληροφορούν ότι στην αρχή και στο τέλος κάθε πολιτισμού βρίσκεται, κατά κανόνα, μια εξοντωτική αλληλοσφαγή ή μια σειρά άλληλοσφαγών. Ας θυμηθούμε τα μυκηναϊκά βασίλεια: Είτε αλληλοεξοντώθηκαν είτε αυτοκαταστράφηκε το καθένα από μόνο του. Ας θυμηθούμε επίσης την ελληνική αρχαιότητα: Ο Πελοποννησιακός πόλεμος, ένας γενικευμένος και αγριότατος εμφύλιος πόλεμος, ήταν αυτός που κατέστρεψε τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό, ενώ ό,τι απέμεινε βάλθηκαν στη συνέχεια να το αποτελειώσουν τα ελληνιστικά βασίλεια, πολεμώντας αδιάκοπα μεταξύ τους. Αν οι Έλληνες δεν είχαν την τύχη να κατακτηθούν από τους Ρωμαίους, λέει ο Τόυνμπη, θα είχαν αλληλοεξοντωθεί ώς τον τελευταίο.

Συχνά χρειάζεται να προστεθούν στους εμφυλίους πολέμους οι εξωτερικές βαρβαρικές επιδρομές, για να έλθει το τέλος. Αν κοιτάξουμε το «τι είναι» ο πολιτισμός από τη σκοπιά της διπλής αυτής απειλής, θα εμφανιστεί μπροστά μας σαν ένα πολύπλοκο σύστημα αμυντικών οχυρώσεων, απέναντι στην εξωτερική «βαρβαρότητα», αφ’ ενός, και απέναντι στην εσωτερική «αγριότητα», αφ’ ετέρου. Βεβαίως στο τέλος τα φράγματα σαρώνονται. Η ιστορική αθανασία είναι ανέφικτη.

Η αποτελεσματικότητα όμως των πολιτισμικών «αναχωμάτων» παραμένει εντυπωσιακή. Παράδειγμα η Κίνα και το Βυζάντιο, όπου γιγαντιαίες ανθρώπινες συσσωματώσεις κατόρθωσαν να συμβιώνουν λίγο-πολύ ειρηνικά, για απίστευτα μεγάλα χρονικά διαστήματα. Πώς επιτυγχάνεται το θαύμα αυτό; Ιδού το μεγάλο μας αίνιγμα.

Από το βιβλίο «Πέρα από το Άτομο», εκδ. Αρμός, Αθήνα 2003, σελ. 43-44