από το βιβλίο του Θ.Ι.Ζιάκα “Πέρα από το Άτομο”σελ 156-160 εκδόσεις ΑΡΜΟΣ
1.6 Ο σύγχρονος ελληνικός τύπος
Ο ανθρωπολόγος Εμμανουήλ Παπαζαχαρίου λέει ότι η Πιάτσα (η ελληνική εκδοχή της Αγοράς) έχει επιδράσει τόσο αποτελεσματικά στην ψυχολογία και στην ψυχοσύνθεση των Ελλήνων, που κατέληξε να δημιουργήσει έναν «εθνικό τύπο» Έλληνα. Ο τύπος αυτός, έστω και αν υπακούει σ΄ έναν υπερευκίνητο κώδικα αέναης αναπροσαρμογής, έχει ορισμένες σταθερές που θα μπορούσαμε να τις δούμε σαν τα βασικά χαρακτηριστικά της «ψυχολογίας» του Έλληνα. Ο Παπαζαχαρίου τα συνοψίζει σε ένα «δεκάλογο» του ελληνικού χαρακτήρα.[i]
1) Η ατομική πρωτοβουλία. Ο ατομικισμός του έλληνα είναι πολύ πιο παλιός από τον αστικό ατομικισμό της Δύσης. Αλλά δεν έρχεται σε αντίθεση όπως αυτός με τις παραδόσεις ομαδικής ζωής και πράξης. Αντίθετα είναι δικλείδα ασφαλείας γι’ αυτές. Ο ιδιότυπος αυτός ατομικισμός είναι κίνητρο της ομαδικής κοινωνικής εξέλιξης… Ο έλληνας ακολουθεί την ομαδική πράξη όσο η ομάδα λειτουργεί ενθουσιαστικά, τολμηρά και μεγαλόπνοα. Όταν η ομάδα πάψει να λειτουργεί έτσι, ο έλληνας προχωράει μόνος του, μόνος εναντίον όλων. Και ανοίγει καινούργιους δρόμους για την ομάδα.
2) Ο λαϊκός πατριωτισμός. Ο πατριωτισμός του έλληνα δεν έχει καμία σχέση με τον «εθνικισμό» και το «σωβινισμό». Λειτουργεί οπωσδήποτε σε δυο επίπεδα. Προς τα έξω και προς τα μέσα. Απέναντι στους ξένους και μεταξύ ελλήνων. Απέναντι στους ξένους είναι ομοιογενής. Στηρίζεται στο καύχημα για τη λαμπρή ιστορία του ελληνισμού. Μεταξύ ελλήνων, όμως η ιστορία των μακρινών μυθικών προγόνων πηγαίνει σε δεύτερη μοίρα μπρος στις παραδόσεις και την ιστορία της ιδιαίτερης πατρίδας του κάθε έλληνα. Μεταξύ ελλήνων υπάρχουν πολλές Ελλάδες. Ο έλληνας επιμένει στην ιδιοτυπία της καθεμιάς κι η επιμονή αυτή γίνεται όλο και πιο αισθητή τα τελευταία χρόνια, ακόμα και μπροστά στους ξένους. Μόνο σαν «άνθρωπος της Πιάτσας» δέχεται να ανήκει στην πανελλήνια πολιτιστική σύνθεση της Πιάτσας, που δημιουργεί ένα λαϊκό πατριωτισμό χωρίς τίποτε το αναχρονιστικό.
3) Ο αντιρατσισμός και η αντικαταπίεση. Ο έλληνας είναι αντίθετος σε κάθε διάκριση φυλετική, θρησκευτική, πολιτιστική κι ακόμα και κοινωνική. Σέβεται την ταυτότητα του καθενός που είναι διαφορετικός απ’ τον ίδιο, εφόσον κι εκείνος σέβεται τη δικιά του. Ενάντιος σε κάθε καταπίεση, είναι «δονκιχωτικά» σύμμαχος κάθε καταπιεζόμενου. Έτσι, πείθεται πολύ πρόσκαιρα από τους εθνικιστικούς σοβινιστικούς ενθουσιασμούς και κινητοποιήσεις.
4) Η αέναη εξέγερση. Ο έλληνας προβάλλει μια σιωπηλή κι ανεπαίσθητη αντίσταση προς ό,τι του επιβάλλουν, δυνατότερη κι από την αδράνεια. Φαίνεται να συμφωνεί, να συμμορφώνεται, ακόμα και να υποτάσσεται στους οικονομικά και εξουσιαστικά δυνατότερούς του. Αυτό μέχρι να καταφέρει να τους γίνει απαραίτητος. Τότε επιβάλλει τους όρους του, που δεν είναι άλλοι από την αναγνώριση των παραδόσεών του, των κόπων, της αξίας του. Η πάνω σε ξένα πρότυπα φτιαγμένη επίσημη κρατική νομοθεσία τον κάνει να προτιμάει τη σύμφωνα με τις εθιμικές παραδόσεις του αυτοδικία. Έτσι έχει μεγάλο πανηγύρι όταν αναγκάσει το νόμο να μην τιμωρήσει την αυτοδικία και να σεβαστεί το εθιμικό δίκαιο.
5) Ο κλεφτοπόλεμος. Από τις παραδόσεις των βουνών και των νησιών του, ο έλληνας έχει εξοικειωθεί με την ταχτική του κλεφτοπολέμου, στην πράξη του, στη σκέψη του, στην παραγωγή του, στη ζωή του γενικά. Επειδή έχει πάντα ν’ αντιμετωπίσει αριθμητικά και οικονομικά δυνατότερούς του, δεν ρισκάρει την κατά μέτωπο αναμέτρηση. Φροντίζει να εξασθενήσει τους αντιπάλους του με αποτελεσματικές αψιμαχίες, ώσπου ν’ αποχτήσει την υπεροχή. Αυτό είναι ολοφάνερο στην εμπορική, βιοτεχνική και γενικά παραγωγική δραστηριότητα του έλληνα. Γι’ αυτό και η συγκεντροποίηση του κεφαλαίου δεν έχει προχωρήσει στην Ελλάδα όσο στη Δύση. Γι αυτό και στην Ελλάδα είναι πάντα δυνατή η δημιουργία περιουσίας από το μηδέν, καθώς και η ύπαρξη κεφαλαίων μη ενταγμένων στα μεγάλα καπιταλιστικά κυκλώματα.
6) Η προσαρμοστικότητα. Ενώ είναι άλυτα δεμένος με τις παραδόσεις του, ο έλληνας μπορεί να κυκλοφορεί άνετα σε ξένες πολιτιστικές πραγματικότητες και να ταυτίζεται εύκολα με ξένα αρχέτυπα. Υιοθετεί μέχρι σνομπισμού τις καινούργιες μόδες που λανσάρονται σε διεθνές επίπεδο. Αυτό δεν είναι πάντα αρνητικό, γιατί έτσι από κάθε ξένη πολιτιστική έκφραση μαζεύει στοιχεία που μπορούν να εμπλουτίσουν την παράδοσή του χωρίς να αλλοιώσουν το πνεύμα της. Στο βάθος ο έλληνας είναι ανατολίτης με ευρωπαϊκά ρούχα στην καθημερινή του ζωή και πάντα με τα ρούχα τα δικά του στη γιορτή και στη σκόλη.
7) Η κοινωνική θρησκευτικότητα. Η θρησκεία είναι για τον έλληνα υπόθεση κοινωνική και όχι ατομική. Είναι μέσο επικοινωνίας ψυχικής, εθικής και ηθικής με το σύνολο, είναι μέσο αναβαπτισμού του ατόμου στη συλλογικότητα. Γι’ αυτό, όσο κι αν «δεν πιστεύει», όσο κι αν δεν είναι «θρήσκος», αρέσκεται στο να παίρνει μέρος στις θρησκευτικές ιεροτελεστίες. Γι’ αυτό και η πολιτική του θέση μπερδεύεται συχνά με τη θρησκευτική του τάση. Ο μυστικισμός του έλληνα δεν περνάει από καμιά ατομική του σχέση με το θείο. Είναι βαθύς σεβασμός των ομαδικών παραδόσεων και θέληση να τις γνωρίσει και να τις εμβαθύνει. Γι’ αυτό και δεν είναι ορθολογιστής «έστω και αν δεν πιστεύει». Γι’ αυτό και η σκέψη του δεν ταυτίζεται ποτέ απόλυτα με τη δυτική καρτεσιανή σκέψη.
8) Ο μιμητισμός της αποτελεσματικότητας. Προκειμένου να αναλάβει πρωτοβουλία ο έλληνας δεν περιμένει να βρει κάτι το πρωτότυπο πριν προχωρήσει στην πράξη, στην παραγωγική πραγματοποίηση. Μιμείται αυτά που είναι περισσότερο δοκιμασμένα, που είναι «του συρμού». Μπαίνει στο χορό κάνοντας όσο γίνεται καλύτερα αυτά που κάνουν οι άλλοι και χορεύοντας βρίσκει προοδευτικά τον τρόπο να διαφοροποιήσει την πράξη του από την πράξη των άλλων, να πρωτοτυπήσει. Κι αυτό όταν η πρωτοτυπία τον βοηθάει να γίνει κύριος της πίστας. Αλλιώς προτιμά να μην πρωτοτυπήσει.
9) Η εφευρετικότητα, παράδοση αφαίρεσης και σύνθεσης. Η συνεχής προσπάθεια συνδυασμού ανόμοιων πολιτισμών που κάνει ο ελληνισμός από τους Αλεξανδρινούς χρόνους, μαθαίνει τον έλληνα να κάνει εύκολα σύνθεση και αφαίρεση. Από την παράδοσή του, και όχι από το σχολείο, μαθαίνει να εμβαθύνει στις σχέσεις ανάμεσα στα πράγματα, στις καταστάσεις, στις ιδέες, και να παραβλέπει τις διαφορές τους όσο κι αν αυτές είναι εμφανείς και εμποδίζουν εκ πρώτης όψεως τη συσχέτιση. Έτσι μπορεί εύκολα να παντρεύει ιδέες, φαινομενικά άσχετες μεταξύ τους, όπως ο Φάντης με το ρετσινόλαδο,ανακαλύπτοντας σχέσεις που δεν φαίνονται και δημιουργώντας σχέσεις που δεν υπάρχουν. Έτσι μπορεί να κατασκευάζει οτιδήποτε με οποιαδήποτε εργαλεία και να προχωράει σε πολύπλοκες τεχνικές διαδικασίες καταργώντας την απαραίτητη μηχανική υποδομή, όπως και σε πολύπλοκες νοητικές διαδικασίες έστω κι αν στερείται της απαραίτητης γνωσιολογικής βάσης.
10) Ο αναδασμός του πλούτου. Ο έλληνας είναι λάτρης του πλούτου και του κομφόρ. Κάνει πολλές θυσίες για να τ’ αποχτήσει. Αλλά τελικά, όταν πλουτίσει, ανακαλύπτει πόσο ολιγαρκής είναι και βρίσκει τρόπους αναδασμού του πλούτου που μάζεψε, κάνοντας οικογενειακά ή κοινωνικά ευεργετήματα είτε ξοδεύοντάς τον αλόγιστα. Πολλές εκδηλώσεις του έλληνα, που γλεντάει π.χ. πετώντας κυριολεκτικά τα λεφτά του, είναι ακατανόητες για τους ξένους. Και πολλοί έλληνες επιμορφωμένοι πάνω στα πρότυπα του δυτικού αστισμού κακολογούν άδικα αυτή τη «μανία» του έλληνα να «τρώει λεφτά» πάνω στο γλέντι του ή σε άλλες ευκαιρίες που του παρουσιάζονται στη ζωή.
Όπως και κάθε άλλη εμπειρική προσέγγιση έχει και ο μόλις εκτεθείς «δεκάλογος» τα μειονεκτήματά της: Γιατί είναι δέκα τα «χαρακτηριστικά»; Τι μας βεβαιώνει ότι είναι αυτά και όχι άλλα; Τα ερωτήματα, όπως και το ειδικό βάρος των όποιων «χαρακτηριστικών», μπορούν να απαντηθούν μόνο έπειτα από την ολοκλήρωση της συγχρονικής και διαχρονικής ανάλυσης.
[i] Εμ. Παπαζαχαρίου, Η Πιάτσα, σ. 20. Κάκτος. Αθήνα 1980. Όλος ο «δεκάλογος» είναι αυτούσια αντιγραφή από το σπουδαίο αυτό βιβλίο.(η διευκρίνηση είναι του Θ.Ι.Ζιάκα).
Ο Ισοκράτης σχολιάζει
Το ερώτημα “ποιός στ'αλήθεια είμαι 'γω και που πάω,με χίλιες δυο εικόνες στο μυαλό,προβολείς με στραβώνουν και πάω και γονατίζω και το αίμα σου φιλώ”,που έθεσε αρκετά χρόνια πριν ο Διονύσης,σήμερα είναι στην ημερήσια διάταξη!
Όλοι το θέτουμε στον εαυτό μας κι όλοι γυρεύουμε την απάντηση της σωτηρίας από τους άλλους.Δεν είναι κακό αυτό.Έστω κι έτσι νιώθουμε την ανάγκη των “Αλλων”.Έστω κι έτσι αναγνωρίζουμε την αξία των “Αλλων”.΄΄Εστω κι έτσι επιδιώκουμε το “Όλοι μαζί”!
Το πρώτο μέρος του ερωτήματος-”ποιός στ'αλήθεια είμαι 'γω;”-πιστεύουμε ότι το απαντάει επαρκώς το ανωτέρω κείμενο και θέτει τις βάσεις για την περαιτέρω συζήτηση.
Η απάντηση του δεύτερου μέρους-”πού πάω;”-σαφώς και δεν είναι στις δυνατότητες ενός Ισοκρατήματος.Εδώ τον λόγο πρέπει να πάρει ο Χορός ζώντων και τεθνεώντων.
Όλοι μαζί πρέπει να απαντήσουμε ποιές είναι οι “χίλιες δυο εικόνες στο μυαλό”.Όλοι μαζί πρέπει να απαντήσουμε ποιοί “προβολείς μας στραβώνουν”. Κι όλοι μαζί πρέπει να γονατίσουμε και ν'ασπαστούμε τα αίματα του καθ'ημάς Θυσιαστικού Κύκλου.
Πιστεύουμε ότι σε κάποιο σημείο ο Κύκλος γίνεται Κλίμακα και οδηγεί στην Άνω Πόλη.
Ο Ισοκράτης,σπέσιαλ αφιερώνει το ως άνω κείμενο, στην κ.Βίκυ Φλέσσα (της εκπομπή “Στα Άκρα”-ΝΕΤ) που ιδιαίτερα προβληματίζεται για τον “νεοέλληνα”και την αισθητική του.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου