Μεγάλη Εκρηξη: Ενας σύγχρονος κοσμογονικός μύθος;

Ευτύχης  Μπιτσάκης
Σύμφωνα με την υπόθεση της Μεγάλης Εκρηξης το Σύμπαν δημιουργήθηκε πριν από 15 περίπου δισ. χρόνια από μια μεγάλη έκρηξη (Βig Βang, ειρωνικός όρος του Fred Ηoyle) από μια «σημειακή ιδιομορφία» μηδενικού όγκου και έκτοτε διαστέλλεται δημιουργώντας τον χώρο. Η υπόθεση αυτή παρουσιάζεται από ειδικούς, εκλαϊκευτές, ΜΜΕ, ως επιστημονική αλήθεια και- συνεπώς- το πρότυπο της Μεγάλης Εκρηξης ως το πραγματικό πρότυπο του Σύμπαντος. Ωστε το μέγα ερώτημα το οποίο απασχόλησε πάντα φιλοσόφους, επιστήμονες και θεολόγους απαντήθηκε στις μέρες μας και μάλιστα από μια αυστηρή, μαθηματικοποιημένη επιστήμη;

«Αρχή σοφίας ονομάτων επίσκεψις». Ας συζητήσουμε λοιπόν το νόημα των σχετικών εννοιών: σύμπαν σημαίνει καθετί που υπάρχει. Μπορεί όμως η επιστήμη να αποφανθεί για το «Σύμπαν»; Η αρχή του Κοπέρνικου, κατά την οποίαν το Σύμπαν έχει παντού τις ίδιες ιδιότητες, αντιφάσκει με την παρατηρούμενη σήμερα πολυμορφία των κοσμικών σχηματισμών. Οι αρχαίοι, αντίθετα με την πλειοψηφία των σημερινών κοσμολόγων, διέκριναν τις έννοιεςΣύμπανκαι Κόσμος. Το Σύμπαν είναι ένα. Κόσμοι μπορεί να υπάρχουν πολλοί, άπειροι (Αναξίμανδρος, Δημόκριτος, κ.λπ.). Η σημερινή επιστημονική κοσμολογία είναι η επιστήμη του Σύμπαντος ή τοπική επιστήμη, δηλαδή επιστήμη του προσιτού σήμερα μέρους του Σύμπαντος; Οπως είναι γνωστό, το μαθηματικό πλαίσιο των κοσμολογικών υποθέσεων (προτύπων) είναι η Γενική θεωρία της Σχετικότητας. Ομως η θεωρία αυτή, αντίθετα με τη θεωρία της βαρύτητας του Νεύτωνα, είναι μια τοπική θεωρία, δηλαδή μια θεωρία η οποία περιγράφει τα φαινόμενα ως διαδικασίες με «μικρά», απειροστά βήματα, από σημείο σε σημείο. Οπως σημειώνει ο αείμνηστος καθηγητής Αχ. Παπαπέτρου, η πλήρης λύση του κοσμολογικού προβλήματος θα απαιτούσε άπειρο χρόνο. Η εννοιολογική σύγχυση (Σύμπαν=Κόσμος) είναι απλώς μια γλωσσική παραδρομή; Οπως θα υποστηρίξω, πρόκειται για θεμελιώδες φιλοσοφικό-οντολογικό σφάλμα. Σύμφωνα λοιπόν με την υπόθεση του Βig Βang, πριν από την έκρηξη δεν υπήρχε ούτε ο χώρος ούτε ο χρόνος. Αλλά κάθε φαινόμενο γίνεται κάπου (εν χώρω) και κάποια χρονική στιγμή (εν χρόνω). Η Μεγάλη Εκρηξη, αντίθετα, αν καταλαβαίνουμε τι λέμε, έγινε στο πουθενάκαι στο ποτέ. Χωρίς να έχω το δικαίωμα να ισχυριστώ ότι όλοι οι κοσμολόγοι είναι υπέρ της Δημιουργίας, οφείλω να σημειώσω ότι η προηγούμενη παραδοχή ταυτίζεται με την άποψη του ιερού Αυγουστίνου, κατά την οποίαν ο Θεός δημιούργησε τον κόσμο, ουχί εν χώρω και χρόνω, αλλά μετά του χώρου και του χρόνου. Πέρα όμως από την ομοιότητα, η παραδοχή αυτή αντιφάσκει όχι μόνο με τις απόψεις των Προσωκρατικών και ειδικά του Αριστοτέλη, αλλά και με την ειδική θεωρία της Σχετικότητας (βέλος του Χρόνου, παρούσα στιγμή ως τελευτή του παρελθόντος και αρχή του μέλλοντος Χρόνου, φαινόμενα ως φυσικές διεργασίες με χρονικό πάχος).

Πριν από την Εκρηξη λοιπόν η ύλη (ποια ύλη;) υπήρχε στο πουθενά, καθ΄ ότι το σημείο μηδέν ορίζεται σε σχέση με τον ανύπαρκτο περιβάλλοντα χώρο, σε άπειρη πυκνότητα και σε άπειρη θερμοκρασία. Ποιο φυσικό νόημα μπορούν να έχουν αυτές οι δύο αποφάνσεις; Το άπειρον είναι έννοια δυναμική (αεί γε έτερον και έτερον, Αριστοτέλης). Σε σύγχρονη γλώσσα: δεν υπάρχει μέτρον του απείρου. Αν επιχειρήσουμε να ορίσουμε κάποιο σχετικό μέτρο, αυτό θα συνιστούσε την άρνηση του απείρου.

Η Εκρηξη δεν έγινε λοιπόν εν χώρω και χρόνω, όπως κάθε φυσικό φαινόμενο. Εγινε στο πουθενά και στο ποτέ. Η ύλη (ποια ύλη;) υπήρχε στο πουθενά, σε άπειρη πυκνότητα και θερμοκρασία. Μετά την Εκρηξη το «Σύμπαν» διαστέλλεται (πού διαστέλλεται;) δημιουργώντας τον χώρο και τον χρόνο. Συμπέρασμα: και οι τέσσερις βασικές παραδοχές του κυρίαρχου σήμερα κοσμολογικού προτύπου στερούνται φυσικού νοήματος. Το σημερινό κυρίαρχο πρότυπο είναι ένα οιονεί μεταφυσικό πρότυπο.

Ο Αριστοτέλης έλεγε ότι οι Πυθαγόρειοι, έγκλειστοι στον αφηρημένο κόσμο των μαθηματικών, πίστεψαν πως οι μαθηματικές κατασκευές τους αντιστοιχούσαν στον πραγματικό φυσικό κόσμο. Η παρατήρηση του Σταγειρίτη θα ταίριαζε και για τους οπαδούς του Βig Βang. Αλλά εδώ, εκτός από τις αντιφάσεις που σημειώσαμε, ανακύπτει και ένα μαθηματικό εμπόδιο. Οι εξισώσεις της βαρύτητας του Αϊνστάιν δεν λύνονται στο σημείο μηδέν, που υποτίθεται ότι αντιπροσωπεύει την απαρχή του χώρου. Λοιπόν; Λοιπόν αναζητήθηκε μια οδός διαφυγής: δεν μπορούμε να μάθουμε ποτέ τι συνέβη στο σημείο μηδέν και στον χρόνο μηδέν. Αρχίζουμε λοιπόν να περιγράφουμε την εξέλιξη του «Σύμπαντος» 10 δευτερόλεπτα μετά την Απαρχή. Ετσι, λύνεται κατά κάποιον τρόπο η μαθηματική δυσκολία, όλα τα άλλα όμως παραμένουν: απουσία χώρου και χρόνου, διαστολή στο πουθενά, αδυναμία να μάθουμε τι υπήρχε πριν από την Εκρηξη. Επιπλέον: η ύλη (την έχουν λέει υπολογίσει, 10 gr) υπήρχε πριν από την έκρηξη; Αν ναι, τι συνέβη και εξερράγη πριν από 15 δισ.; Αν δεν υπήρχε, τότε δημιουργήθηκε μετά του χώρου και του χρόνου; Η θετικίζουσα συλλογιστική των οπαδών του Βig Βang απαντά ότι τα ερωτήματα αυτά στερούνται νοήματος και ότι το κυρίαρχο πρότυπο «είναι το καλύτερο της Αγοράς» (και εδώ αγοραία κριτήρια;). Αλλά τα ερωτήματα αυτά είναι ερωτήματα φυσικά και όχι μεταφυσικά. Οι υπεκφυγές δεν συνιστούν απαντήσεις.

Δεν θα μάθουμε λοιπόν ποτέ τι έγινε στο Μηδέν, ή έστω πριν από τον χρόνο Πλανκ. Αλλά και τα λεγόμενα πληθωριστικά πρότυπα, ενώ επιχειρούν να ενέσουν φυσικό περιεχόμενο στις υποθέσεις τους (π.χ. ανάδυση ύλης από το κβαντικό κενό, το οποίο δεν είναι «κενό»), υπονομεύονται επειδή προϋποθέτουν απρόσιτες φυσικές καταστάσεις και διεργασίες. Επιπλέον, και στην περίπτωση αυτή πάσχει εκ νέου η λογική: πολλαπλά σύμπαντα, μίνι σύμπαντα, κ.λπ. Ωστε το πρότυπο της Μεγάλης Εκρηξης είναι απλώς μια μαθηματική-ιδεολογική κατασκευή; Πώς θα κριθεί η αλήθεια μιας θεωρίας; Η υπόθεση του Βig Βang δεν είναι ούτε επαληθεύσιμη ούτε διαψεύσιμη. Συνεπώς δεν είναι καν επιστημονική υπόθεση. Εχει παρά ταύτα υπέρ αυτής μια σειρά παρατηρησιακά δεδομένα, τα οποία όμως επιδέχονται και αντίθετες ερμηνείες. Ας τα απαριθμήσουμε, εφόσον ο χώρος δεν επιτρέπει να τα «συζητήσουμε».

Μάζα του Σύμπαντος. Ζυγίσαμε λοιπόν το Σύμπαν;

Ομοιογένεια και ισοτροπία στην κατανομή της ύλης. Η υπόθεση είχε ήδη αμφισβητηθεί από τον Αμπαρτσουμιάν (τον επιλεγόμενο «μπουλντόζα της κοσμολογίας»). Τα σημερινά παρατηρησιακά δεδομένα αποκαλύπτουν μια άκραετερογένεια: Τεράστιες «πίτες» ύλης, μήκους δισεκατομμυρίων ετών φωτός περιβαλλόμενες από αχανείς εκτάσεις κενού. Αλυσίδες πλάτους δισ. ετών φωτός. Ιεραρχική κατανομή γαλαξιών, κ.λπ. Αλλά η ομοιογένεια αποτελεί βασική παραδοχή του Βig Βang.

Μετατόπιση του φάσματος των γαλαξιών που εξηγείται με τη φυγή των γαλαξιών. Αλλά υπάρχουν και διαφορετικές ερμηνείες: υπόθεση του «κουρασμένου φωτός», υπόθεση δημιουργίας ύλης (Ηoyle, Νarlikar, Αrp) κ.λπ.

Ηλικία του «Σύμπαντος»: Υπολογίζεται με βάση την τιμή της σταθεράς του Χαμπλ. Εντούτοις δεν υπάρχει συμφωνία ως προς αυτή την τιμή. Με τιμή 45, το «Σύμπαν» έχει ηλικία 18 δισ. (Santage). Με τιμή 85,8 δισ. (Vaucouleurs). Λοιπόν;

Ακτινοβολία βάθους 2,7 απόλυτων βαθμών. Θεωρήθηκε ως απόδειξη του Βig Βang. Αλλά η ακτινοβολία αυτή είχε ήδη προβλεφθεί από τους Findlay-Frieundlich και Μax Βorn στο πλαίσιο ενός στάσιμου πρότυπου. Επίσης από τον Εντιγκτον, χωρίς Βig Βang. Κατ΄ άλλους, δεν έχει κοσμολογική προέλευση.

Νουκλεοσύνθεση. Υποτίθεται ότι τα ελαφρά στοιχεία δημιουργήθηκαν κατά την πρώτη στιγμή. Αλλά κατά τους Βurbidge, Fowell και Ηoyle, τα στοιχεία δημιουργούνται στην καρδιά των γαλαξιών, όχι κατά το Βig Βang. Κατά τον J.C. Ρecker, εξάλλου, η νουκλεοσύνθεση συνεχίζεται σε κάθε εποχή. Κβάζαρς. Εξαιρετικά φωτεινά αντικείμενα, με ισχυρή μετατόπιση προς το ερυθρό. Η ανακάλυψή τους θεωρήθηκε περίπου απόδειξη του κυρίαρχου προτύπου. Αλλά σύμφωνα με τις παρατηρήσεις του Ηalton Αrp, τα κβάζαρς δεν βρίσκονται στις εσχατιές του ουρανού. Τα κβάζαρς εξακοντίζονται με τεράστιες ταχύτητες από την καρδιά γαλαξιών, είναι πιο πολλά γύρω από γαλαξίες και συνδέονται με γαλαξίες με γέφυρες ύλης. Αλλο ένα από τα θεμέλια του προτύπου φαίνεται να κλονίζεται. Αλλά, ανεξάρτητα από παραδοχές χωρίς νόημα και αμφισβητήσιμες αλήθειες, τα κεκτημένα της αστροφυσικής και της κοσμολογίας μπορούν να συγκροτήσουν ένα διαλεκτικό σενάριο, με τον όρο ότι θα αποκαθαρθούν από την αξίωση ότι η κοσμολογία μπορεί να περιγράψει τη γέννηση και την εξέλιξη του Σύμπαντος. Η θραύση των συμμετριών, η δημιουργία νέων μορφών ύλης, η μελέτη και η γνώση των θεμελιωδών αλληλεπιδράσεων, οι νόμοι της διατήρησης και οι νόμοι μετασχηματισμού, το αναλλοίωτο και το μεταβλητό, η υπέρβαση της σωματιδιακής αντίληψης του αντικειμένου ως αυτόνομης και συμπαγούς οντότητας στον χώρο, η αναζήτηση της διαλεκτικής ανάμεσα στα πράγματα και στις σχέσεις, όλη η μεγάλη σειρά ανακαλύψεων και ιδεών, συνιστούν ήδη ένα πλούσιο υλικό για την επεξεργασία των στοιχείων μιας διαλεκτικής της κοσμογένεσης.

Εν τέλει το κυρίαρχο πρότυπο περιέχει κοσμοϊστορικές αλήθειες, έγκλειστες σε ένα μαθηματικο-ιδεολογικό σχήμα. Με την ανάπτυξη της φυσικής των στοιχειωδών σωματίων και τη συγκεκριμένη γνώση των φυσικών αλληλεπιδράσεων, το πρότυπο αυτό απέκτησε φυσικό περιεχόμενο. Απαλλαγμένο από τα μηδέν και τα άπειρα, θεωρούμενο ως πρότυπο του προσιτού σήμερα μέρους του Σύμπαντος, είναι ένα πρότυπο κοσμογένεσης: δημιουργίας και καταστροφής μορφών. Ειδικά στην πορεία της κοσμικής εξέλιξης η ύλη έχει αλλάξει μορφές: η ύλη δεν αποτελείτο πάντα από τα άτομα του Δημόκριτου και του Νεύτωνα. Η ιστορικότητατων μορφών της ύλης είναι μια κεφαλαιώδης κατάκτηση της κοσμολογίας.

Εν τέλει, μπορούμε να υποθέσουμε ότι ο κόσμος μας προήλθε από μία ή έναν τεράστιο αριθμό εκρήξεων στον υπάρχοντα χώρο και χρόνο, εκρήξεων της υπάρχουσας ύλης ή με την ανάδυση ύλης από το υποκβαντικό επίπεδο. Κατά τον Αλφβεν (βραβείο Νομπέλ) η υπόθεση του Βig Βang είναι ένας ωραίος μύθος. Ομως ένας μύθος που περιέχει επαναστατικές αλήθειες, έγκλειστες στο ιδεολογικό σχήμα.