Ὅμηρος ἀντὶ "Χρυσῆς Αὐγῆς"

Ἀπόλλων Κωστόπουλος Μπαζάντε

 Θὰ ἤθελα νὰ προσθέσω μία ταπεινὴ συμβολὴ στὴν ἑρμηνεία τῆς Χ.Α. καὶ στὴν δημιουργικὴ ἀντιμετώπισή της*.

Ἡ Χρυσῆ Αὐγή

Κατ' ἀρχήν, ἐὰν ὁ κος Μιχαλολιάκος κρύψῃ τὸν ναζιστικὸ χαρακτήρα τῆς ΧΑ, περιοριζόμενος στὸν ἀντισημιτισμὸ καὶ τὴν ἀρία ἰδεοληψία, τότε ἡ ΧΑ ἦρθε γιὰ νὰ μείνῃ, δυστυχῶς, ἐὰν βεβαίως δὲν ὑπάρξῃ δημιουργικὴ ἀντίδραση.

 Τοῦτο, διότι :

{πλεονεκτήματα, "ὑπέρ" της}

1) Διαθέτει ὄμορφο ὄνομα, ποιητικό (θυμίζει τὴν "ροδοδάχτυλη αὐγοῦλα", ἦμος δ' ἠριγένεια φάνη ῥοδοδάκτυλος Ἠώς), καλύτερο ἴσως καὶ ἀπ' τὸ "δημιουργία, ξανά!", ἑνὸς ταλαντούχου ἀνθρώπου, τοῦ Θ.Τζήμερου.

2) Ἔχει ὄραμα, ρατσιστικὸ μέν, ἀλλὰ ὄραμα, καὶ δὴ μεγαλείου ("χρυσῆ" ἐποχή κ.λπ.).

3) Ἔχει προσκοπικὸ καὶ μιλιταριστικὸ ἦθος.

4) Ἔχει στοιχεῖα μυήσεως (cult).

5) Προσφέρει παραμυθία ἡρωϊκή (τίνος ἐπιπέδου, θὰ τὸ δοῦμε).

6) Ἔχει πρακτικὲς ἀλληλοστηρίξεως -δὲν θὰ ἤθελα νὰ τὸ πῶ ἀλληλεγγύης, ἀλλά-, κάτι σὰν ὀπαδικῆς βοήθειας πρὸς τὸν "δικό μας". Πρῷτοι διδάξαντες: σύλλογοι ὀπαδῶν, καθεστωτικὰ κόμματα, συνασπισμοὶ "ἀριστερῶν διανοούμενων", πολιτικάντηδων γιὰ κατάληψη ἐξουσίας, ἀκόμη καὶ κληρικῶν γιὰ κατάληψη (ἀρχι)ἐπισκοπικῶν θέσεων («χρυσοπηγή»).

Ἡ γοητεία τῶν παραπάνω εἶναι διαχρονικὴ καὶ δοκιμασμένη καὶ ἀντιστοιχοῦν περίπου καὶ στὰ ντοστογιεφσκικά**: Θαῦμα, Μυστήριο καὶ Κύρος ("Μέγας Ἱεροεξεταστής", Ἀδελφοὶ Καραμαζώφ).

Ἑπομένως, ἡ ΧΑ καλύπτει κενά, ἰδεῶν-ὁράματος καὶ πραγματικῶν ἀναγκῶν.

Ἔτσι θὰ πρέπῃ νὰ ἀντιμετωπιστῇ, ἂν πρόκηται νὰ εἶναι δημιουργική (καὶ ἀποτελεσματική) ἡ ἀντίδρασή μας καὶ ὄχι ὑποκριτική.

Δημιουργικά, ὄχι ὑποκριτικά, νὰ δώσουμε στοὺς νέους καὶ ὄχι νὰ τοὺς καταχεριάζουμε ἀφ' ὑψηλοῦ.

Ὁ Ὅμηρος

Ἐδῶ προτείνω, μὲ τὴν ἀγάπη ἑνὸς πρωτάρη, τὸν Ὅμηρο πρὸς νέους & μεσήλικες κυρίως, ἀλλὰ καὶ πρὸς ὅποιον ἔχει ἀναζητήσεις ὀμορφιᾶς καὶ νοήματος στὴν ζωή του.

Ἀπαριθμῶ κάποιες ἀρετές τοῦ Ὁμήρου, μὲ ἄτακτο τρόπο παραθέτοντας τὴν ἀνωτερότητά του στὰ ἀντίστοιχα "ὑπὲρ" τῆς ΧΑ, ὡς ἀφορμὴ γιὰ περαιτέρω ἀνάπτυξη ἀπὸ ἄλλους:

1) Ὁ Ὅμηρος εἶναι ὄντως στὴν βάση τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους/λαοῦ/γένους μέσῳ τῆς γλώσσας. Δίνει ποιητικὴ διάσταση στὴν ἐτυμολογία, ἀπαραίτητη γιὰ τὴν γλωσσικὴ παιδεία. Εἰδικώτεροι ἀπὸ μένα, γνωρίζουν ὅτι χιλιάδες λέξεις ἐπιβιώνουν ἀπὸ τότε μέχρι σήμερα στὴν γλώσσα μας.

2) Ὁ Ὅμηρος δὲν προσφέρει ὅραμα μεγαλείου μέσα ἀπὸ φαντασιώσεις, ἀλλὰ ἀναδεικνύει τὸ μεγαλεῖο τοῦ πραγματικοῦ ἀνθρώπου μέσα ἀπὸ τὴν τραγικότητα τοῦ πολέμου (στὴν Ἰλιάδα) καὶ τῆς ξενιτιᾶς (στὴν Ὀδύσσεια), τελικὰ τῆς Ζωῆς.

3) Ἔχει ρεαλιστικὸ ἦθος. Δὲν κρύβει τὴν ἀνθρώπινη μικρότητα (μῆνιν), τὸν ἀνθρώπινο ἀνταγωνισμό (διαστήτην ἐρίσαντε), ἀλλὰ τελικὰ τὰ ὑπερβαίνει. Οὐσιαστικὰ γίνεται πρόδρομος στὶς μετέπειτα μορφὲς τοῦ ἑλληνικοῦ ἤθους (τὸ ρωμαίϊκο).

4) Ἡ μύηση στὸν Ὅμηρο, στὸ πρωτότυπο, μὲ δεδομένη τὴν δυσκολία του γιὰ ἄλλους λαούς, γίνεται μέσα ἀπὸ τὴν ὀμορφιὰ τῶν παρομοιώσεών του καὶ τὴν μουσικότητα τῆς γλώσσας του. Ἐμεῖς ἔχουμε καὶ τὸ πλεονέκτημα ὅτι μποροῦμε νὰ τὸν προσεγγίσουμε μέσῳ τῆς καθομιλουμένης. Ὀμορφιὰ στὴν καθημερινότητα! Πόσο καλύτερα θὰ μποροῦσε νὰ γίνῃ;

5) Ὁ ἡρωϊσμὸς στὸν Ὅμηρο εἶναι ἀνώτερος τῆς ΧΑ, τῶν "300" (ταινίας) καὶ ἀκόμα καὶ τοῦ λογοτεχνικοῦ "Ἄρχοντα τῶν Δαχτυλιδιῶν" (ἐπειδὴ ὁ Ὅμηρος εἶναι πραγματικὰ λαϊκὴ ποίηση, ἀλλὰ ὑψίστου ἐπιπέδου, δηλαδὴ κοινωνικὰ καλλιεργημένη). Δὲν χρειάζεται νὰ τὸ προπαγανδίζουμε. Ἂν δώσουμε τὴν εὐκαιρία στὰ παιδιά μας, θὰ τὸ καταλάβουν μόνα τους.

Ὁ Ὅμηρος ἔχει κοινωνικὸ ἡρωϊκὸ ἦθος.

Δέχεται τὴν ἀνωτερότητα τοῦ ἀντιπάλου (Ἕκτορα) καὶ τὸν σέβεται "ᾗ ῥ' ὅ γ' ὁ λυσσώδης φλογὶ εἴκελος ἡγεμονεύει

Ἕκτωρ, ὃς Διὸς εὔχετ' ἐρισθενέος πάϊς εἶναι".

Στὴν δύσκολη στιγμὴ προτάσσει τὴν ἑνότητα τῶν ἀρίστων (ποὺ κι αὐτὸ προϋποθέτει κάποιαν ὡριμότητα γιὰ νὰ συμβῇ, ἐν ὄψει καὶ τοῦ ἄμεσου κοινοῦ κινδύνου):

........................οἳ γὰρ ἄριστοι

κρινθέντες Τρῶάς τε καὶ Ἕκτορα δῖον ἔμιμνον,

φράξαντες δόρυ δουρί, σάκος σάκεϊ προθελύμνῳ·

ἀσπὶς ἄρ' ἀσπίδ' ἔρειδε, κόρυς κόρυν, ἀνέρα δ' ἀνήρ·

ψαῦον δ' ἱππόκομοι κόρυθες λαμπροῖσι φάλοισι

νευόντων, ὡς πυκνοὶ ἐφέστασαν ἀλλήλοισιν·

ἔγχεα δ' ἐπτύσσοντο θρασειάων ἀπὸ χειρῶν

σειόμεν'· οἳ δ' ἰθὺς φρόνεον, μέμασαν δὲ μάχεσθαι.

Ἐκπληκτικὴ εἰκόνα, ἀντιγραμμένη σὲ πολλὲς ταινίες ("300", "LOTR" κ.ἄ.), ἀλλὰ χωρὶς τὴν δύναμη τῆς γλώσσας καὶ τοῦ ρεαλισμοῦ τοῦ Ὁμήρου.

6) Ἡ ἀξία τοῦ Ὁμήρου ἔγκειται στὴν ὀμορφιά του καὶ ὄχι σὲ κάποια (ὠφελιμιστική) χρησιμότητα. Παρ' ὅλα αὐτά, ἡ παιδαγωγική του ἀξία μέσῳ τῆς ὀμορφιᾶς του, θὰ εἶχε καὶ πολὺ θετικὲς πρακτικὲς συνέπειες. Γι' αὐτὸ καὶ ἦταν τὸ ἀλφαβητάρι τοῦ ἀρχαίου ὅσο καὶ τοῦ μεσαιωνικοῦ Ἕλληνα (βλ. τὰ παραθέματα τῆς Ἄννας Κομνηνῆς στὴν Ἀλεξιάδα τῆς).

Ὁ Ὅμηρος κάνει ἐκτενέστατη χρήση παρομοιώσεων ἀπὸ τὴν ἀνθρώπινη ζωὴ καὶ τὸν φυσικὸ κόσμο. Ἐκεῖ ἐντοπίζεται ἴσως ἡ γοητεία του, στὴν σύνδεση ἡρωϊκοῦ καὶ καθημερινοῦ. Παραθέτω ἀπὸ τὸν Ζήσιμο Λορεντζάτο, μὲ τὴν ὑπέροχη γλώσσα, "ΣΤΟΥ ΤΙΜΟΝΙΟΥ ΤΟ ΑΥΛΑΚΙ":

Γυρίζοντας ἀπὸ τὸν Ἅι-Γιώργη ἀπόγεμα, στὸ μπουγάζι ἀνάμεσα Ἡρακλειὰ καὶ Νάξο, γέμισε τὸ πέλαγο δελφίνια -δεξιά, ζερβά, κοντά, μακριά, στὴν πλώρη μας, πίσω, ἀνοιχτά μας- καὶ ὕστερα ἀλάργεψαν χοροπηδώντας κατὰ τὴ Νιό, μέσα στὰ βραδινὰ μαλάματα, ποὺ δὲν ξεχώριζες ἂν ἦταν τοῦ ἥλιου ἢ τῆς θάλασσας, τῆς γῆς ἢ τοῦ οὐρανοῦ[...] μιὰ τέτοια μέρα φωτοπερίχυτη θὰ πρέπει νὰ κατάλαβε ὁ Ὅμηρος τὸ πέρασμα τοῦ θεοῦ, στὸ Ν τῆς Ἰλιάδας, καὶ ὁραματίστηκε τὴν ἁρματοδρομία τοῦ Ποσειδώνα ἀπάνω στὰ αἰγαιοπελαγίτικα νερά. Γιατὶ τοὺς θεοὺς εὔκολα τοὺς ξεχωρίζεις: Ἀρίγνωτοι δὲ θεοί περ. Τὸν βάζει νὰ κατεβαίνει ἀπὸ τὸ Φεγγάρι τῆς Σαμοθράκης (ἀκροτάτης κορυφῆς) καὶ ἀφοῦ κάνει πρῶτα τρεῖς δρασκελιές, μὲ τὴν τέταρτη φτάνει στὸν προορισμό του, στὰ παντοτινὰ ἀκατάλυτα παλάτια του (ἄφθιτα αἰεί) στὰ βάθη τῆς θάλασσας (βένθεσι λίμνης), στὶς Αἰγές -ποὺ γιὰ τὸν Ὅμηρο δὲν εἶναι μήτε πολιτεία στὴν Ἀχαγιὰ ἢ στὴν Εὔβοια (Κάρυστο) μήτε νησί, ἀλλὰ κάτι σὰν τὸν Ὄλυμπο γιὰ τὸ Δία καί, καθὼς τὸ δηλώνει καὶ ἡ λέξη Αἰγαί, μυθικὴ πρωτεύουσα ἢ μυστικὴ καρδιὰ τοῦ Αἰγαίου πελάγου καὶ κατοικία τοῦ θεοῦ τῆς θάλασσας[...] Ἐκεῖ ἑτοιμάζει τὸ ἁμάξι του, τὰ ἀλόγατα μὲ τὴ μαλαματένια χήτη, τὸ μαλαματένιο καμουτσί, ντυμένος ὁ ἴδιος στὸ μάλαμα, γιὰ νὰ ἀρχίσει τὸ τρέξιμο ἀπάνω στὰ κύματα. Καὶ ἀπὸ παντοῦ βγαλμένα ἀπὸ τὶς μονιές τους τὰ δελφίνια χοροπηδοῦσαν -λέει- παίζοντας (ἄταλλε). Πῶς νὰ μὴ νιώσουν τὸν ἀφέντη τους (οὐδ' ἠγνοίησεν ἄνακτα)! Καὶ τὸ νερὸ χαρούμενο τοῦ ἄνοιγε δρόμο (γηθοσύνη δὲ θάλασσα διίστατο) καὶ τὰ ἀλόγατα πετοῦσαν[...]

Ἡ ὀμορφιὰ τοῦ τόπου συνδέεται μὲ τὴν ἀγάπη γιὰ τὴν γλώσσα καὶ τὸν λαό, Ὀδ. Ἑλύτης:

Τὴ γλῶσσα μοῦ ἔδωσαν ἑλληνική.

τὸ σπίτι φτωχικὸ στὶς ἀμμουδιὲς τοῦ Ὁμήρου...

Μονάχη ἔγνοια ἡ γλῶσσα μου στὶς ἀμμουδιὲς τοῦ Ὁμήρου...

Ἐκεῖ σπάροι καὶ πέρκες

ἀνεμόδαρτα ρήματα

ρεύματα πράσινα μὲς στὰ γαλάζια

ὅσα εἶδα στὰ σπλάχνα μου ν' ἀνάβουνε

σφουγγάρια, μέδουσες

μὲ τὰ πρῶτα λόγια τῶν Σειρήνων

ὄστρακα ρόδινα μὲ τὰ πρῶτα μαῦρα ρίγη...

Μονάχη ἔγνοια ἡ γλῶσσα μου, μὲ τὰ πρῶτα μαῦρα ρίγη...

Ἐκεῖ ρόδια, κυδώνια

θεοὶ μελαχροινοί, θεῖοι κ' ἐξάδελφοι

τὸ λάδι ἀδειάζοντας μὲς στὰ πελώρια κιούπια.)

Προσέξτε καὶ τοῦτο: ὑπάρχει μία ἄποψη στὴν ἐπιστημολογία (τῶν μαθηματικῶν) καὶ στὴν γλωσσολογία, ὅτι ὁ ἄνθρωπος προχωράει στὴν ἀφηρημένη σκέψη μέσῳ μεταφορῶν ἀπὸ τὴν ἁπτὴ συγκεκριμένη -μὲ τὰ χέρια καὶ τὰ πόδια κ.λπ.- πραγματικότητα & δράση του, ἤδη ἀπὸ τὴν νηπιακή του ἡλικία. Βλ. WHERE MATHEMATICS COMES FROM. How the embodied mind brings mathematics into being, τῶν George Lakoff & Rafael Nunez.

Δηλαδή:

Ὁ Ὅμηρος εἶναι τὸ ἀντίδοτο στὴν ἀφ-υλοποίηση τοῦ σύγχρονου "κυβερνοκόσμου", ἀλλὰ καὶ ἀπαραίτητη προϋπόθεση γιὰ νὰ συνεχίσουμε νὰ παράγουμε ...μαθηματικὰ μυαλά ("ἀφηρημένη" σκέψη)!

Συμπέρασμα:

Ἴσως, τελικά, τὸ ταρακούνημα τῆς ΧΑ νὰ μᾶς κάνῃ καλό.

_____________________________________

*βλ. καὶ Βασίλης Ξυδιᾶς, Ἐπιτέλους, ἐγέρθητε

<<Φοβάμαι πως είναι πολύ μεγάλο λάθος να προσπαθεί κανείς να χτυπήσει τους ναζιστές δίνοντας έμφαση στο αποτρόπαιο της κτηνώδους τους δύναμης. Στην πραγματικότητα αυτό τούς ενισχύει. Όπως τους ενισχύει η "αντιεθνικιστική" και "αντιρατσιστική" κριτική γενικώς. Τους προσφέρει στόχο. Επιβεβαιώνει ότι ο "εχθρός", εναντίον του οποίου καλούν το υγιές τμήμα του έθνους να πολεμήσει, υπάρχει πράγματι.

Ένας τρόπος για να χτυπηθούν οι χρυσαυγίτες είναι να αναδειχθεί η πραγματική σχέση που έχουν μ' αυτό που υποτίθεται ότι εκπροσωπούν και προστατεύουν. Πρέπει να δειχθεί ότι στην πραγματικότητα, με την ύπαρξή τους και μόνο, γελοιοποιούν το έθνος· τη γλώσσα του, τη θρησκεία του, το ήθος του κλπ.(**)

Από την άποψη αυτή η αμορφωσιά των χρυσαυγιτών είναι η αχίλλειος πτέρνα τους. Κι όσο κι αν θα φαίνεται ίσως αντιφατικό, το χτύπημα σ’ αυτό το πεδίο, αν γίνει σωστά, θα τους στοιχίσει ιδιαίτερα στη σχέση τους με τα λιγότερο μορφωμένα στρώματα του πληθυσμού στα οποία κατ' εξοχήν απευθύνονται. Στο βαθμό που η μόρφωση παραμένει λαϊκή αξία, τα λαϊκά στρώματα μπορούν να αισθανθούν ότι η συνάφειά τους με τους χρυσαυγίτες τα ντροπιάζει.>>

**βλ. καὶ Χρ.Γιανναρᾶς, Ἐνάντια στὴν Θρησκεία