Παγόσμιες αξίες και ελληνική ιδιαιτερότητα

Οι αξίες δεν είναι εφεύρημα του νου ούτε αποτέλεσμα διανοητικής επεξεργασίας, όπως πιστεύεται. Είναι παράγωγο του χαρακτήρα του κόσμου κάθε εποχής. Αν οι αξίες της «δημοκρατίας, της ισότητας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων» έχουν γίνει παγκόσμιες, αυτό σημαίνει ότι ο πλανήτης έχει ήδη γίνει κοσμοσυστημικά ομοιόμορφος. Το γεγονός όμως ότι οι αξίες αυτές δεν γίνονται με την ίδια ένταση αποδεκτές από όλες τις χώρες σημαίνει ότι οι τελευταίες δεν συγκεντρώνουν τις προϋποθέσεις για την υποστήριξή τους.
Το ερώτημα, ωστόσο, είναι σε τι στάδιο της ανθρωποκεντρικής εξέλιξης αντιστοιχούν οι αξίες αυτές. Να υποθέσουμε άραγε ότι η πλανητική τους εφαρμογή προϊδεάζει για την καθολική τους ολοκλήρωση; Προφανώς όχι. Παρόλα όσα διδάσκει η νεοτερικότητα ζητούμενο για τον άνθρωπο σήμερα είναι η αναζήτηση τρόπων υποστήριξης της στοιχειώδους ατομικότητάς του (της απλής ατομικής ελευθερίας) από την εξουσιαστική βουλιμία των ποικιλώνυμων κατόχων του οικονομικο-κοινωνικού και πολιτικού συστήματος. Η αποκαλούμενη, στις μέρες μας, δημοκρατία δεν έχει καν αντιπροσωπευτική θεμελίωση. Η έμφαση στα δικαιώματα συνομολογεί ότι δεν συντρέχει η ελευθερία ιδίως στο κοινωνικό και στο πολιτικό πεδίο. Ακριβώς αυτά τα πρόδρομα της ελευθερίας ζητήματα παλεύει να κατακτήσει ο άνθρωπος στις μέρες μας στο μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη, τα οποία, ας μην ξεχνάμε ότι και ο δυτικός κόσμος τα επιβεβαίωσε μόλις πρόσφατα.

Σε ό,τι αφορά στην Ελλάδα το ζήτημα τίθεται με διττό τρόπο: μετέχει σαφώς στο σκληρό πυρήνα των χωρών της ανθρωποκεντρικής πρωτοπορίας, ενσωματώνοντας άρα τις αξίες αυτές. Όμως οι ιστορικές της καταβολές την φέρνουν αντιμέτωπη με το στάδιό τους, κατά το μέτρο που οι ελληνικές κοινωνίες την ώρα που η Ευρώπη οικοδομούσε εκ του μηδενός την έννοια του κοινωνικώς ελεύθερου ανθρώπου, βίωναν, στο πλαίσιο των κοινών/πόλεων, ένα πολιτειακό καθεστώς με πρόσημο την καθολική (ατομική, κοινωνική και πολιτική) αντίληψη της ελευθερίας. Η οθωμανική πολιτική κυριαρχία επιβάρυνε δεν αναίρεσε το γεγονός αυτό. Αρκεί να συγκρίνει κανείς τα συνταγματικά κείμενα των κοινών, του Ρήγα ή της Επανάστασης με το αξιακό γινόμενο της τότε Ευρώπης για να διαπιστώσει τις πηγές της αναντιστοιχίας, που θα αποτελέσει μια σταθερά στο πλαίσιο του κράτους-έθνους μέχρι τις μέρες μας.
Το σημαίνον της αναντιστοιχίας αυτής συνοψίζεται στο δυσανάλογο προς τη λογική του κράτους/συστήματος πολιτικό ανάπτυγμα της κοινωνίας, το οποίο επενεργεί στρεβλωτικά στις λειτουργίες του. Η ολοσχερής πελατειακή μετάλλαξη του πολιτικού συστήματος, με όχημα την κομματοκρατία, οφείλεται ακριβώς στην υπανάπτυξή του, δηλαδή στον εγκιβωτισμό της κοινωνίας στην ιδιωτική σφαίρα. Θα εμπεδωθεί έτσι η αίσθηση ενός «κράτους κατοχής», χωρίς ηθικό έρεισμα και κοινωνική αποστολή, σαπρό και ιδιοτελές. Ενός κράτους που, αντί να εναρμονισθεί με το πολιτικό ανάπτυγμα της κοινωνίας, αποδίδοντάς της, κατ’ελάχιστον, την ιδιότητα του εντολέα (με τις ομόλογες ελευθερίες), επιμένει να την ενοχοποιεί, επειδή η συμπεριφορά της είναι αποκλίνουσα προς το πρωτόλειο προ-αντιπροσωπευτικό ιδίωμα της Ευρώπης.
Η ελληνική άρχουσα τάξη, αφιερωμένη στο έργο της νομιμοποίησης του κράτους έναντι της κοινωνίας, συνέδεσε την πρόοδο με το «πρόσωπο» του ηγεμόνα (με τον εξευρωπαϊσμό), έτσι ώστε να εμποδίσει την προβολή του ανθρωποκεντρικού ολοκληρώματος που βίωνε η κοινωνία στο πλαίσιο των κοινών, στην κλίμακα του κράτους-έθνους. Κατά τούτο, η υψηλή αμφισβήτηση της ενσάρκωσης του συστήματος από το κράτος θα συνεχίσει να αποτελεί το σημείο αναφοράς της ελληνικής ταυτότητας.