Financial Times: Η Ευρώπη κινείται μ’ ένα γιγαντιαίο «σχήμα Ponzi», του Μάριο Μπλέχερ

Ένας από τους πυλώνες πάνω στους οποίους οικοδομήθηκε το ευρώ ήταν η αρχή του "no bail-out" (η Συνθήκη της Λισαβόνας περιέχει, μεταξύ άλλων, και την «no bail-out clause», δηλαδή τη ρήτρα η οποία αναφέρει ότι τα κοινοτικά όργανα και οι υπόλοιπες κυβερνήσεις δεν έχουν τη δυνατότητα να χρηματοδοτήσουν το δημόσιο χρέος ενός κράτους-μέλους). Η αρχή αυτή εγκαταλείφθηκε, όταν η κρίση χρέους έπληξε την Ευρωζώνη. (Μετάφραση: Θαν. Βασιλείου)

Καθώς η Ελλάδα, η Ιρλανδία και η Πορτογαλία δεν μπορούσαν να εξυπηρετήσουν τα μη διαχειρίσιμα επίπεδα χρέους, θεσπίστηκε ένας μηχανισμός προκειμένου να τους προμηθεύσει την απαιτούμενη χρηματοδότηση για την εξυπηρέτηση των υποχρεώσεών τους. Η χρηματοδότηση αυτή παρέχεται, υποτίθεται, εις αντάλλαγμα εφαρμογής των μέτρων που θα καταστήσουν διαχειρίσιμο στο μέλλον, το πολύ υψηλό σήμερα χρέος του. Ωστόσο, ο τρόπος που θεσπίζεται για την επίλυση των προβλημάτων χρέους των χωρών της Ευρωπαϊκής περιφέρειας είναι, προφανώς, η αύξηση του χρέους τους. Ένα παράδειγμα είναι το δάνειο ύψους 78 δισ. ευρώ (116 δισ. δολάρια)  προς την Πορτογαλία. Ισοδυναμεί με πάνω από το 47% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος το 2010, προκαλώντας αύξηση του δημοσίου χρέους της Πορτογαλίας σε περίπου 120% του ΑΕΠ.

Θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι ο μηχανισμός αυτός βοηθάει τις χώρες που εμπλέκονται, αφού τα θεσμικά δάνεια, μολονότι είναι επαχθή, φέρουν καλύτερους όρους από αυτά που πρέπει να εξυπηρετηθούν. Όμως, τα χρέη των χωρών αυτών θα αυξηθούν (ως ποσοστό του ΑΕΠ τα χρέη της Ελλάδας, της Ιρλανδίας, της Πορτογαλίας και της Ισπανίας εκτιμάται ότι στο τέλος του 2012 θα είναι υψηλότερα από ό,τι ήταν κατά την έναρξη της κρίσης). Το μερίδιο του χρέους που οφείλεται στον δημόσιο τομέα θα αυξηθεί επίσης (εκτός από τις αγορές ομολόγων από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, η οποία κατέχει, σύμφωνα με τις εκθέσεις της, το 17% ομολόγων των χωρών αυτών, με ένα πολύ υψηλότερο ποσοστό που κατέχει ως εγγυήσεις).
Είναι αυτή η συνεχιζόμενη συσσώρευση χρέους ένδειξη των επικείμενων χρεοκοπιών; Πιθανώς, αλλά όχι απαραίτητα. Μια άμεση χρεοκοπία θα μπορούσε να προκαλέσει μεγάλη αναταραχή στην αγορά, δεδομένης της υψηλής έκθεσης των ευρωπαϊκών τραπεζών στο χρέος των χωρών της ευρωπαϊκής περιφέρειας. Ως εκ τούτου, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις βρίσκουν περισσότερο βολικό να αναβάλουν την ημέρα της αναμέτρησης και συνεχίζουν να ρίχνουν χρήμα στις χώρες της περιφέρειας, αντί να αντιμετωπίσουν την εγχώρια χρηματοπιστωτική αναστάτωση. Κατά συνέπεια, όσο το ευρωπαϊκό και διεθνές χρήμα (μέσω των γενναιόδωρων χρηματοδότησεων του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου) είναι διαθέσιμο, το παιχνίδι θα μπορεί να συνεχίζεται.
Βασίζεται στο μύθευμα ότι πρόκειται για ένα προσωρινό μόνον πρόβλημα ρευστότητας και ότι η θεσμική χρηματοδότηση βοηθά τις χώρες να πραγματοποιήσουν τις μεταρρυθμίσεις που θα τους επιτρέψουν να επιστρέψουν στην ανοιχτή αγορά κάτω από κανονικές συνθήκες. Με άλλα λόγια, το ψέμα είναι ότι οι δανειολήπτριες χώρες θα μπορούσαν και θα ξεπεράσουν το χρέος τους. Για να «αποδείξουν» ότι αυτό το σενάριο είναι εφικτό, ονειρεύονται διάφορες ασκήσεις μείωσης του χρέους ώστε αυτό να καταστεί διαχειρίσιμο. Αλλά, είναι γεγονός ότι αυτή η κατάσταση θα μπορεί να διατηρηθεί μόνον υπό την προϋπόθεση ότι θα είναι διαθέσιμα συμπληρωματικά ποσά προκειμένου να συνεχιστεί αυτή η υποκρισία.
Στο σημείο αυτό, η κατάσταση μοιάζει με μια πυραμίδα ή με ένα «σχήμα Ponzi». Μερικοί από τους αρχικούς ομολογιούχους πληρώνονται με τα θεσμικά δάνεια τα οποία χρηματοδοτούν, επίσης, τα υπόλοιπα των πρωτογενών ελλειμμάτων. Όταν αποδεικνύεται ότι οι χώρες δεν μπορούν να εκπληρώσουν τους όρους λιτότητας και διαρθρωτικών αλλαγών που τους επιβλήθηκαν και ότι, ως εκ τούτου, δεν μπορούν να επιστρέψουν στις ελεύθερες αγορές, τα δάνεια αυτά, τελικά, θα μεταφέρονται και θα επαυξάνονται από τα μέλη της Ευρωζώνης και των διεθνών οργανισμών. Αλλά, εδώ, μιλάμε για την Ελλάδα, κι όχι για το Τσαντ: Θα μπορούσε κανείς να φανταστεί ότι το ΔΝΤ θα σταματήσει τη χορήγηση δανείων, εάν οι ελληνικές επιδόσεις δεν πληρούν τα κριτήρια; Επιπλέον, αυτό το "σχήμα Πόνζι του δημοσίου τομέα" είναι περισσότερο ευέλικτο από ένα ιδιωτικό. Σε ένα ιδιωτικό σχήμα, η πυραμίδα καταρρέει, όταν κάποιος δεν μπορεί να βρει αρκετούς νέους επενδυτές που να είναι πρόθυμοι να δώσουν το χρήμα τους, έτσι ώστε να μπορούν να πληρωθούν οι παλιοί επενδυτές. Αλλά σε ένα δημόσιο σύστημα, όπως αυτό, το σχήμα Ponzi θα μπορούσε, θεωρητικά, να συνεχίζεται επ’ αόριστον. Όσο θα χρηματοδοτείται με δημόσιο χρήμα, το χρέος των περιφερειακών χωρών θα μπορούσε, υποθετικά, να εξακολουθήσει να αυξάνεται απεριόριστα.
Αλλά θα μπορούσε να γίνει αυτό, στην πραγματικότητα; Ο περιορισμός δεν είναι οικονομικός, αλλά πολιτικός. Αρχίζουμε να βλέπουμε την αντίδραση των πολιτών στην χρηματοδότηση αυτού του σχήματος Ponzi στην τρέχουσα μορφή του, αλλά φαίνεται ότι μένει ακόμη πολύς δρόμος να διανυθεί. Είναι προφανές ότι, αν δεν αναγκαστούν νωρίτερα από την πολιτική, η αναπόφευκτη χρεοκοπία θα επιτρέπεται μόνο όταν ένα μεγάλο τμήμα του ευρωπαϊκού ληξιπρόθεσμου χρέους θα έχει μεταφερθεί από τον ιδιωτικό στον δημόσιο τομέα. Όπως σε μια πυραμίδα, το δημόσιο θα είναι ο τελευταίος κάτοχος του «περιουσιακού στοιχείου» που θα αναλαμβάνει την όλη ζημιά. Στην περίπτωση αυτή, ο φορολογούμενος θα είναι εκείνος που θα πληρώνει τον λογαριασμό, αντί των αρχικών κατόχων ομολόγων που έκαναν λάθος στις επενδυτικές τους αποφάσεις.
Είναι αυτό καλό ή κακό; Όλα εξαρτώνται από το πώς κάποιος αξιολογεί την αξία του κερδισμένου χρόνου. Θα είναι τώρα περισσότερο επιζήμια για την ευρωπαϊκή οικονομία μια τραπεζική κρίση, από ό,τι θα είναι μια μελλοντική διαγραφή χρέους; Ή, εναλλακτικά, αναγνωρίζει την πραγματικότητα και αποδέχεται ως προτιμότερη τώρα την αναδιάρθρωση του χρέους, αντί να αυξήσει τα βάρη των μελλοντικών φορολογουμένων; Στο κάτω-κάτω, είναι μια πολιτική απόφαση, αλλά θα βοηθούσε εάν τα πράγματα λέγονταν με το όνομά τους. Οι ευφημισμοί μπορεί να είναι χρήσιμοι βραχυπρόθεσμα, αλλά κάποιος θα πρέπει να αναγνωρίσει επιτέλους ένα σχήμα Ponzi, όταν εξακολουθεί να υφίσταται.
* Ο Mάριο Μπλέχερ ήταν διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας της Αργεντινής και διευθυντής του Κέντρου Μελετών για την Κεντρική Τραπεζική στην Τράπεζα της Αγγλίας.