Οι βραδινές έννοιες της Ευρώπης

Η διάσπαση του Κομμουνιστικού Κόμματος το 1968 έπρεπε να ακολουθηθεί και από τη διάσπαση των αναφορών με τις οποίες οι αριστεροί όριζαν τις ταυτότητες. Το νέο μητρικό πολιτικοθεολογικό σχήμα, για ένα σημαντικό τμήμα του αριστερού κινήματος -ειδικά μετά την δικτατορία-, ήταν η «Ευρώπη», σε αντιδιαστολή με την, κραταιά μέχρι τότε, αναφορά της «σοβιετίας». Η μεταδικτατορική έννοια της Ευρώπης ήταν το «κέντρο» στη διλημματική επιλογή ανάμεσα στη Σοβιετική Ένωση και τις ΗΠΑ, ανάμεσα δηλαδή στα ισχυρά ψυχροπολεμικά σκέλη που έτμησαν την εμφύλια Ελλάδα, υπερκαθόρισαν την πολιτική σκηνή της και τις πολιτισμικές συνδηλώσεις. Η «Ευρώπη» επινοήθηκε από τους εκπαιδευμένους στην αναφορικότητα Έλληνες, ως μια συλλογική μεταφορά, ως ένα είδος ηθικοκανονιστικής αλληγορίας. Μέσα στο αντιιμπεριαλιστικό κλίμα της μεταδικτατορίας, η «Ευρώπη» ήταν για πολλούς δεξιούς το κόσμιο πρόσωπο του ΝΑΤΟ, για αρκετούς αριστερούς η ευπρόσωπη δυνατότητα που έβγαζε από τα σοβιετοκρατικά ιστορικά στριμώγματα.
 Μετά δε την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, η έννοια «Ευρώπη» στέγασε περισσότερους αριστερούς, ακόμα και κομμουνιστογενείς, που ήθελαν να μην προσηλυτιστούν στη μόνη υπερδύναμη, που ήθελαν να μην γίνουν οι πεινασμένοι νεοφώτιστοι του παναμερικανισμού (όπως αρκετοί αδίστακτοι σύντροφοί τους). Σ' αυτή την παθολογία ηττήθηκε το κεντρικό συγκροτησιακό εργαλείο της ευρωπαϊκής ιδέας, η κριτική.
Η κριτική πρόσληψη του συστήματος, αλλά και κριτική πρόσληψη της αρχιτεκτονικής των ίδιων των κριτικών εργαλείων. Στην πραγματικότητα, η ταυτισιακή παθολογία μετέφερε το ευρωπαϊκό διάβημα στην προνεωτερική επικράτεια. Ή μάλλον η Ευρώπη, που συμπύκνωνε την ελληνική νεωτερική φαντασίωση, κτίστηκε με τους α-νεωτερικούς όρους της ιδεοληψίας και της θρησκοληπτικής αντιμεταβίβασης. Και αυτός ο καρπός επιμολύνει την πολιτική και διοικητική διάρθρωση, αλλά και την πολιτική διαχείριση της σημερινής κατάστασης.

Αναδιαπραγμάτευση, ισοδύναμα μέτρα, αποκρατικοποιήσεις, μεταρρύθμιση, ΕΣΠΑ κ.λπ. είναι η αργκό μιας παραλυτικής πολιτικής αφλογιστίας που δεν μπορεί να μεταφράσει, να ελιχθεί ή να συγκρουσθεί. Πολλές χώρες της νέας, κρισιακής Ευρώπης, διαιρούνται και τέμνονται από τα αισθήματα επιφύλαξης ή απέχθειας προς τα ιδεολογήματα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Μεγάλο μέρος της Ευρώπης αναστοχάζεται το ευρωπαϊκό εγχείρημα αναθεωρώντας ραγδαία τη μαζική κατάφαση. Μόνο στον τόπο μας ο κριτικός αναστοχασμός για την ευρωπαϊκή σύλληψη θεωρείται μιασματική παρεξέλκωση. Μόνο στον τόπο μας η πολιτική σκηνή προσχωρεί στην ιδέα πριν από την ιδεολογική μετουσίωση και αφομοίωσή της. «Η Ευρώπη είναι στρατηγική επιλογή». Γιατί; Αποδόμηση της παραγωγής, εκτίναξη του κόστους ζωής, συλλογική ξιπασιά και στη συνέχεια μαζική συντριβή. Αυτό υπήρξε το ευρωπαϊκό κεκτημένο ιδεολόγημα, το οποίο σχεδόν αυτοκληροδοτείται και αναπαράγεται ακόμα και στον υφέρποντα αντιευρωπαϊσμό.
Η βέβηλη και παράνομη φαντασίωση της χειραφέτησης, της παραγωγικής και πολιτικής και άρα πολιτιστικής χειραφέτησης, είτε πνίγεται στη σκληρή ισχύ των δανειστών είτε επωάζει αυγά και φίδια στις γειτονιές των Ελλήνων καταφρονεμένων. Η στρατηγική επιλογή της Ευρώπης μπορεί να είναι στρατηγική, επιλογή δεν είναι. Θεωρείται μονόδρομος, μόνη δίοδος προς τον πρώτο κόσμο σε αντίθεση με τον τριτοκοσμικό παράδρομο της άρνησης, της εξόδου, της συγκρουσιακής εναλλακτικής. «Δεν φταίει η Ευρώπη, αλλά εμείς», απαντούν κάποιοι. Όντως. Δεν φταίει η ομάδα της Φραγκφούρτης για το πλιάτσικο, αλλά εμείς που, αποδυναμωμένοι επαίτες, τους δίνουμε τη δυνατότητα να καννιβαλίσουν. Αλλά αυτή η άποψη αποκρύπτει ότι η επαιτεία αρχιτεκτονήθηκε από τις ευρωπαϊκές ομάδες κρούσης και την απέραντη, αντιπαραγωγική και λομπίστικη γραφειοκρατία των Βρυξελλών.

Ποια όμως είναι η λύση; Να σε φοβούνται, όπως περίπου λέει η Αριστερά, ή να «δείξουμε το καλό μας πρόσωπο» στις αποκρατικοποιήσεις και στην ανάπτυξη είτε του φορολογικού παραδείσου, των χαμηλών μεροκάματων και του ΕΣΠΑ - όπως λέει το συντηρητικό τμήμα της ελιτ; Να ρισκάρεις μια έξυπνη και διευρωπαϊκή αντινεοφιλελεύθερη σύγκρουση, κατά την αριστερά παράταξη, ή να ζημιωθείς για να δείξεις το αποφασισμένα πειθήνιο πρόσωπο που αξίζει τη δανεική καταστροφή, όπως λέει η νέα διαπασοκική Δεξιά; Έχει δίκιο η κουλτούρα ισοτίμησης και πολυεδρικής ανασύνταξης μιας άρρωστης και νεκρής πολιτικής ενδοευρωπαϊκής σχέσης που σχεδόν (έστω με αντιφάσεις και αδεξιότητες) διατυπώνει η Αριστερά ή το δίκιο βρίσκεται στη Στουρναρική υποτακτικότητα και τον οικονομικό φορμαλισμό που φέρει; Ποιά είναι η ευρωπαϊκότητα; Η γραφειοκρατική και δανειοκεντρική οικονομία ή η παραγωγική ανατροπή; Το θέμα είναι να είσαι μπορώντας και να μην είσαι, να βρίσκεσαι στην ευρωπαϊκή «οικογένεια» μπορώντας να ζήσεις και εκτός των κανονιστικών όρων της.
Η ψυχωσική, αντιπολιτική και αντιδιαπραγματευτική νωθρότητα που λέει υπάλληλα «ναι σε όλα» μού φαίνεται εξόχως αντιευρωπαϊκή ευρωπαϊκότητα. Διαμορφώνεται ένας διπλός αντιευρωπαϊσμός. Των ευρωπαϊστών του μη κριτικού ναι και των αντιευρωπαϊστών του αμυντισμού. Και οι δυο ένα ομοίωμα Ευρώπης συνθέτουν, μια Κινέζικη Ευρώπη, κατ' ανάλογο τρόπο με τον οποίο το κινέζικο κομμουνιστικό κίνημα συνθέτει έναν καπιταλιστικό «πολποτισμό». Διαδρομές και μπάι - πας, σε ένα αντεπαναστατικό, υπαλληλίστικο και σεχταριστικό χάος που καταλήγει στην Ευρώπη του πολιτικού και πολιτιστικού έλους.

*Ο Δημήτρης Α. Σεβαστάκης είναι ζωγράφος,επ. καθηγητής ΕΜΠ dsevastakis@arch.ntua.gr