Τό ἰδεῶδες τῆς ἀλήθειας

Σέργιος Τρουμπετσκόϊ

Ἀπό τήν ἐποχή τοῦ Σωκράτη μία ἀπό τίς ἰσχυρότερες καί παραστατικότερες ἐνστάσεις κατά τῆς φιλοσοφίας ὑπῆρξε ἡ γενική διαφωνία τῶν φιλοσόφων μεταξύ τους. Κάθε πρωτότυπη φιλοσοφική διδασκαλία διαφέρει ἀπό τίς ὑπόλοιπες, διαφωνεῖ μέ αὐτές, ἀντιφάσκει μέ αὐτές, ἀλλά καί ἡ ἴδια κρύβει ἐσωτερικές ἀντιφάσεις καί ἀτέλειες. Καμμία δέν μπορεῖ νά ἱκανοποιήσει τά αἰτήματα τῆς ἀνθρώπινης διάνοιας, ἐπειδή τά αἰτήματά της εἶναι ἀπόλυτα.  

Τά μέσα γιά τήν μεταρρύθμιση τῆς φιλοσοφίας καί τῆς φιλοσοφικῆς δραστηριότητας εἶχαν προταθεῖ πολλές φορές. Δέν ἄλλαξαν, ὅμως, τήν θέση τῆς φιλοσοφίας ὡς πρός τό τελικό ἀντικείμενό της, ἐκεῖνο τό Ἀληθές πού ἀναζητεῖ. Ἐξακολουθεῖ ἡ φιλοσοφία νά ἐπιδιώκει νά τό συλλάβει. Ἐξακολουθεῖ ἡ ἐπιδίωξη αὐτή νά πραγματώνεται σέ ἀποκλίνουσες φιλοσοφικές διδασκαλίες πού προσφέρουν ἱκανοποίηση σέ μεμονωμένες διάνοιες, ἀλλά πού δέν μποροῦν νά προσφέρουν ἱκανοποίηση στήν ἀνθρώπινη σκέψη συνολικά.

Ἐάν ἡ ἐπιδίωξη νά κατανοηθεῖ ἡ ἀπόλυτη ἀλήθεια εἶναι ριζωμένη στήν ἴδια τήν οὐσία τοῦ πνεύματός μας, ἐάν ἡ φιλοσοφία εἶναι ἀπαραίτητη, ἐάν ἡ ἀντίληψη εἶναι ἀναπόφευκτη, γιά ποιόν λόγο δέν μπορεῖ ἡ φιλοσοφία νά εἶναι ἑνιαία, ὅπως ἡ ἴδια ἡ ἀλήθεια, ἑνιαία ἔστω ὑπό τήν ἔννοια μέ τήν ὁποία μπορεῖ νά ἀποδεχθεῖ κανείς τήν ἑνότητα τῆς ἐπιστημονικῆς γνώσεως;

Ἡ ἰσχυρή ἕλξη κινεῖ τήν διάνοιά μας πρός τόν ἰδανικό σκοπό καί ἡ κίνηση αὐτή σταματᾶ, ἀναπόφευκτα, καί διασπᾶται ἀπό κάποιο ἀόρατο, μοιραῖο ἐμπόδιο, πού τόσο καλλιτεχνικά ἐκφράζει ὁ Τιοῦτσεφ στό ἀκόλουθο ποίημά του. 

Κοίταξε πῶς ἀνυψώνεται σάν σύννεφο ζωντανό τό ἀπαστράπτον συντριβάνι πῶς φλέγεται,

πῶς διασπᾶταιστον ἥλιο ὁ ὑγρός ἀτμός του.

Ἀνέβηκε σάν ἀκτίνα στόν οὐρανό

Ἔχει ἀγγίξει τό ὕψος τό ποθητό,καί πάλι μέ τήν σκόνη χρώματος φωτιᾶς

Εἶναι καταδικασμένο νά πέσει στό χώμα.

Ὦ δέσμη νεροῦ τῆς θανάσιμης σκέψεως.

Ὦ δέσμη νεροῦ ἀνεξάντλητη!

Ποιός νόμος ἀσύλληπτοςσέ κινεῖ, σέ συνταράζει;

Πόσο ἄπληστα ἀναζητεῖς τόν οὐρανό!

Ἀλλά ἕνα χέρι ἀόρατο, μοιραῖο τήν ἀκτίνα σου ἐπίμονα διαθλώντας

Τήν γκρεμίζει σέ σταγόνες ἀπό τά ὕψη.  

Τί σημαίνει, λοιπόν, αὐτή ἡ τάση γιά ἀνέφικτο σκοπό, αὐτό τό ἰδεῶδες τοῦ Ἀληθοῦς, τό ἰδεῶδες τοῦ ἀπολύτου, τό ὁποῖο δέν μπορεῖ νά ἀρνηθεῖ ἡ διάνοιά μας ἀλλά καί τό ὁποῖο δέν μπορεῖ νά ἐπιτύχει;

Ἡ δημιουργία τοῦ ἰδεώδους ἔχει δοθεῖ στόν ἄνθρωπο, καί σ’ αὐτήν τήν ἐπίγνωση βρίσκεται ἐκείνη ἡ δύναμη πού ἀναπτερώνει τήν σκέψη του, τήν σηκώνει στά ὕψη. Αὐτή, ὅμως, ἡ ἴδια ἡ ἐπίγνωση τοῦ δείχνει ὅλη τήν διαφορά τοῦ ἰδεώδους ἀπό ἐκεῖνο πού στήν πρραγματικότητα κατέχει. Ὅσο βλέπει αὐτήν τήν διαφορά, δέν χάνει τήν ἐπίγνωση τοῦ ἰδεώδους καί συνεχίζει νά τό ἐπιδιώκει. Ὅμως, ἐκεῖ ὅπου ἡ ἐπίγνωση τῆς διαφορᾶς χάνεται, ἐκεῖ χάνεται καί ἡ ἐπίγνωση τοῦ ἰδεώδους. Τότε τήν θέση του καταλαμβάνουν αὐτές οἱ πολύμορφες ἀπατηλές ἀντανακλάσεις κι αὐτό πού ἦταν ἡ μορφή τοῦ Ἀληθοῦς γίνεται ἀπατηλό φάντασμα.

Ὑπ’ αὐτήν τήν τήν ἔννοια, ἡ φιλοσοφία δέν εἶναι δέν εἶναι «σοφία», δηλαδή ἰδεῶδες, ἀλλά μόνον «ἀγάπη γιά τήν σοφία». Τό πιό πολύτιμο στήν φιλοσοφία εἶναι ἡ ἴδια ἡ φιλοσοφία, ἡ ἕλξη πρός τό Ἀληθές, ἡ ἐπιδίωξη «νά εἰσχωρήσει κανείς στήν διάνοια τοῦ Ἀληθοῦς», ὅπως ἔλεγε ὁ Βλαδίμηρος Σολοβιώφ. Αὐτή ἡ ἕλξη πρός τό Ἀληθές πού ἀποτελεῖ τήν οὐσία τῆς φιλοσοφίας, προσδιρίζει τήν σημασία της ὄχι μόνον στήν ἐξέλιξη τῆς ἀνθρώπινης γνώσεως, ἀλλά καί στήν ἐξέλιξη τοῦ ἀνθρώπινου πνεύματος ἐν γένει: ἡ φιλοσοφία, πού εἶναι ἰδεώδης γενεσιουργός δύναμη, εἶναι συνάμα καί μεγαλειώδης ἀπελευθερωτική δύναμη τῆς ἀνθρωπότητας, ἡ ὁποία βγάζει τά δεσμά τῆς πνευματικῆς σκλαβιᾶς καί δείχνει στήν ἀνθρωπότητα τόν δρόμο τῆς ἀληθινῆς ἐλευθερίας. 

πηγή: Αντίφωνο