Το 1984 η σκέψη δύο κορυφαίων νεοελλήνων στοχαστών διασταυρώθηκε σε ένα κοινό πεδίο ζητήσεως, την μαρξική προσέγγιση και ερμηνεία του φαινομένου της αρχαιοελληνικής τέχνης.
Πρόκειται για την εργασία του Στέλιου Ράμφου Μαρτυρία και Γράμμα (Εκδόσεις Αρμός και συγκεκριμένα τις σελίδες 85-92 του βιβλίου) και το τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου του Παναγιώτη Κονδύλη Ο Μαρξ και η Αρχαία Ελλάδα (Εκδόσεις Στιγμή).
Ο Παναγιώτης Κονδύλης προσεγγίζει τη σχέση του Μαρξ με το αρχαιοελληνικό ιδεώδες με βάση ένα τριμερές (εγελιανό) σχήμα, κατάφαση-κριτική-συμφιλίωση.
Καταρχάς ο Μαρξ εκφράζει στα νεανικά του συγγράμματα την ανεπιφύλακτη συμπάθειά του προς την αρχαιοελληνική σκέψη και τέχνη. Όταν ωριμάζει η σκέψη του και έχει διαμορφώσει την θεωρία του για την κοινωνία και τις ιδεολογικές μορφές που την διέπουν, βλέπει την αρχαία Ελλάδα και τους πνευματικούς της εκπροσώπους μέσα στις ιστορικές τους εξαρτήσεις.
Η ωρίμανση του μαρξικού στοχασμού γεννά την αντινομία-το ερώτημα του συμβιβασμού της γοητείας της αρχαιοελληνικής τέχνης που μας προσφέρει άφθαστα πρότυπα (Μαρξ) με την κοινωνική του εξελικτική θεωρία που προβάλλει τις ιστορικές εξαρτήσεις του αρχαιοελληνικού φαινομένου. Ο Κονδύλης θεωρεί οτι ο Μαρξ συμφιλιώνει τις δύο θέσεις με μία έντονα εγελιανή φιλοσοφία της ιστορίας. Η αρχαία ελληνική τέχνη μας γοητεύει επειδή είναι ό,τι ωραιότερο μας έδωσε η παιδική ηλικία της ανθρωπότητας.
Από την πλευρά του και συγκεκριμένα στην μακροσκελή επιστολή του στον Κορνήλιο Καστοριάδη, ο Στέλιος Ράμφος συζητά τις θέσεις του Μαρξ για την αρχαία ελληνική τέχνη. Στόχος της επιστολής του, μεταξύ άλλων, είναι να δειχθεί ότι δεν ευσταθεί η εκτίμηση μελετητών περί δύο Μαρξ (νέος-ώριμος Μαρξ) και να φωτισθεί η σύνδεση του μαρξικού αξιώματος για το πρωτείο του είναι έναντι της συνειδήσεως (οι υλικοί όροι καθορίζουν την συνείδηση) με την θέση του Μαρξ για την «μεταμορφώτικη» κομμουνιστική πράξη.
Ο Καστοριάδης με αφορμή την τελευταία θέση εντόπιζε ριζοσπαστικά, πλην απωθημένα, στοιχεία στην μαρξική σκέψη σε αντίθεση με την αποπνικτική ιστορική προσδιοριστία. Ο Ράμφος, με μία κατάδυση στις πηγές του μαρξικού οικοδομήματος , επιχειρεί να τεκμηριώσει την μη αντίφαση μεταξύ πάλης των τάξεων και ιστορικής προσδιοριστίας, εφόσον η πρώτη εντάσσεται στο πλαίσιο της δεύτερης όπου και λειτουργεί ως ιστορική μαριονέττα. Σκοπός είναι να εξοβελισθεί η δημιουργική ελευθερία του ανθρώπου και να υποταγεί στα αιτιοκρατικά σχήματα της μαρξικής σκέψης, που υπάγοντας την πραγματικότητα σε διανοητικά σχήματα την προσαρμόζει προκρούστεια στην ιδεολογική της ερμηνεία.
Για να φανούν ανάγλυφα τα αδιέξοδα της μαρξικής εξελικτικής θεωρίας, ο Ράμφος την προβάλλει στις πνευματικές εκδηλώσεις του ανθρώπου, στο βασίλειο της ελευθερίας. Εκεί η εμμονή του Μαρξ για τα πρωτεία του είναι έναντι της συνειδήσεως και η προκρούστεια προσαρμογή της πραγματικότητας στην ιστορική αναγκαιότητα δημιουργούν ανυπέρβλητα εμπόδια στην προσέγγισή του, κανοντάς τον να φάσκει και να αντιφάσκει για την γοητεία που εξακολουθεί να μας ασκεί η αρχαία ελληνική τέχνη. Οι πνευματικές του αγκυλώσεις δεν τον αφήνουν να διεισδύσει στο βάθος των φαινομένων και τον εξαναγκάζουν σε αναλυτική ακαμψία αλληλοαποκλειόμενων θέσεων που «συμφιλιώνονται» στο διανοητικό σχήμα που καταφάσκει την αρχαιοελληνική τέχνη ως επίτευγμα της παιδικής ηλικιάς της ανθρωπότητας.
Θέση, που κατά τον Ράμφο, δεν εξηγεί γιατί η δροσιά και το μεγαλείο του αρχαίου έργου τέχνης μένουν άφθαρτα ενώ το ιστορικό του περιεχόμενο είναι παρωχημένο. Θέση που, εντέλει, μένει εγκλωβισμένη στην ιδέα της αντανακλαστικής συνειδήσεως και μιας αντίληψης της ιστορικής πορείας ως διαρκούς απόρριψης του παρελθόντος.
Αντιθέτως οι αρχαίοι καλλιτέχνες όχι μόνο δεν μνημείωναν αντανακλαστικά, αλλά νοηματοδοτούσαν την ύπαρξη με το έργο τους. Και, τέλος, ο Ράμφος αντιπαρέρχεται την μαρξική αντίληψη για την ιστορική πορεία με την θέση του, οτι δεν πρόκειται για διαρκή απόρριψη του παρελθόντος , αλλά για εκρηκτική του ανάπτυξη προς μορφές εξ υπαρχής απροσδιόριστες.
Ramfos Marx 2
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου