Ελευθερία της έκφρασης και "προσβολή συμβόλων"

Προ καιρού κυκλοφόρησε από το υπ. Δικαιοσύνης ένα αναλυτικό σχέδιο προτάσεων σχετικά με τον εκσυγχρονισμό των διατάξεων του Ποινικού Κώδικα (Π.Κ.), δεδομένου ότι η θέσπιση του τελευταίου ανάγεται στο 1950. Αρκετές από τις προτεινόμενες τροποποιήσεις κινούνταν σε θετική κατεύθυνση, και επομένως είναι μάλλον απίθανο να γίνουν δεκτές από την παρούσα συντηρητική τρικομματική συγκυβέρνηση. Ωστόσο, από το σχέδιο απουσίαζε η σημαντική, κατά τη γνώμη μου, απάλειψη μιας ισχύουσας αλλά απαρχαιωμένης νομοθετικής διάταξης, που συνιστά ευθεία παραβίαση της συνταγματικά κατοχυρωμένης ελευθερίας της έκφρασης (Άρθρο 14 Σ). Πρόκειται για τα άρθρα 155 και 181 του Π.Κ., που τιμωρούν την “προσβολή συμβόλων ξένου κράτους” και “ελληνικού κράτους” αντίστοιχα. Το αδίκημα καταλαμβάνει την αφαίρεση, καταστροφή, παραμόρφωση ή ρύπανση σημαίας ή εμβλήματος, και μάλιστα ο νομοθέτης αξιώνει τη συνδρομή ενός έντονου “υποκειμενικού στοιχείου”, δηλαδή η πράξη να τελείται με εκδήλωση μίσους ή περιφρόνησης εκ μέρους του δράστη.

Προφανώς δεν χρειάζονται ιδιαίτερες νομικές γνώσεις για να κατανοήσει κανείς ότι ουσιαστικά οι διατάξεις αυτές κολάζουν το ενδιάθετο φρόνημα και τη βαθιά εδραιωμένη πολιτική πεποίθηση ενός δράστη όταν αυτή εκφράζεται με ακραίο συμβολικό τρόπο όχι επί προσώπων αλλά επί αντικειμένων, και μάλιστα ασχέτως του ιδιοκτησιακού καθεστώτος τους, δηλαδή ακόμη κι αν το σύμβολο ανήκει κατά κυριότητα στον δράστη! Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι η έμπρακτη αντίθεση προς μια ιδέα, που συμπυκνώνεται σε ένα σύμβολο, τίθεται υπό διωγμό ακόμη κι αν δεν έχει πληγεί κανένα συγκεκριμένο ατομικό δικαίωμα ενός πολίτη. Με άλλα λόγια, ανάγεται αυθαίρετα σε έννομο αγαθό η προσλαμβάνουσα παράσταση που έχει η κρατική εξουσία αναφορικά με τον συμβολισμό που κατ' αυτήν οφείλει να εκπέμπει ένα συγκεκριμένο σύμβολο. Μια τέτοια προσέγγιση δεν λαμβάνει υπόψη την ύπαρξη π.χ. ριζικά διαφορετικών απόψεων από ενδεχομένως μειοψηφικές ομάδες που, μέσω ενός -ανώδυνου για συγκεκριμένα δικαιώματα άλλων- τρόπου, επιχειρούν να εκφράσουν όχι απλά τη διαφωνία τους με μια δέσμη ιδεών ή αξιακών αρχών αλλά ενδεχομένως και τη ριζική και έμπρακτη απόρριψή τους. Όμως, από τη στιγμή που το κράτος μονομερώς και αυθαίρετα “αφαιρεί” από τη διελκυστίνδα της δημόσιας αντιπαράθεσης μια δέσμη ιδεών προκειμένου πατερναλιστικά να τις θέσει εκ προοιμίου στο απυρόβλητο, επιτάσσοντας έτσι να γίνονται αποδεκτές από όλους κατά τέτοιο τρόπο που να μην επιτρέπεται νομικά κανενός είδους συμβολική διαμαρτυρία εναντίον τους, είναι φανερό ότι παραβιάζεται κατάφωρα η ελευθερία της έκφρασης που προστατεύεται από το Σύνταγμα.
Είναι σαφές ότι το Σύνταγμα απαγορεύει το “μονοπώλιο της αλήθειας” και δεν αναγνωρίζει κανέναν ως αυθεντικό εκφραστή της. Δεν προστατεύονται μόνο οι ορθές, οι αληθείς, οι κρατούσες ή οι επίσημες γνώμες. Η γνώμη πρέπει να προστατεύεται ανεξάρτητα από το περιεχόμενό της μόνο και μόνο επειδή εκφράζεται από τον φορέα θεμελιωδών δικαιωμάτων, δηλαδή τον άνθρωπο. Νομικά η “αλήθεια” μιας γνώμης δεν έχει καμία απολύτως σημασία. Άλλωστε, σε μια ανοιχτή δημοκρατία, ο σχηματισμός της πολιτικής βούλησης στηρίζεται σε μια συνεχή διαλεκτική του ορθού και του λάθους, με την έννοια του κοινωνικά αποδεκτού και του κοινωνικά αποκρουόμενου αντίστοιχα. Εξάλλου, ακόμη και στις υπερσυντηρητικές και υπερπατριωτικές ΗΠΑ, όχι μόνο δεν διώκεται το κάψιμο της σημαίας, αλλά εξακολουθεί να θεωρείται προστατευόμενο δικαίωμα του πολίτη. Η νομολογία του Ανωτάτου Συνταγματικού Δικαστηρίου των ΗΠΑ συνεχίζει να προστατεύει όποιους βεβηλώνουν ή καίνε τη σημαία.
Με βάση τα παραπάνω, κατά την προσωπική μου άποψη, ο ΣΥΡΙΖΑ ΕΚΜ θα πρέπει να ζητήσει την κατάργηση των αναχρονιστικών άρθρων 155 και 181 Π.Κ.

* Ο Νάσος Θεοδωρίδης είναι δικηγόρος και μέλος της Επιτροπής Δικαιωμάτων ΣΥΡΙΖΑ