Οι Ολυμπιακοί Αγώνες και η ποπ εκδοχή τους

Όμηρος Τσάπαλος

Για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Λονδίνου πολλά έχουν ακουστεί και πολλά έχουν γραφτεί προτού καλά καλά φτάσουν στα μισά του δρόμου. Από ελληνικής πλευράς όλοι έχουμε κάτι να πούμε. Άλλωστε, είναι συστατικό στοιχείο του χαρακτήρα μας να κρίνουμε και να κατακρίνουμε τους πάντες και τα πάντα. Στην προκειμένη περίπτωση είχαμε εξ αρχής αρκετούς λόγους να το κάνουμε. Κάτι η αντιπάθεια απέναντι στους Βρετανούς, που όπως θυμάστε μας είχαν περάσει από κόσκινο το 2004 για τα μέτρα ασφαλείας των δικών μας Αγώνων και που τώρα παίρνουμε εκδίκηση για την δική τους ανεπάρκεια. Κάτι οι Ολυμπιακοί Αγώνες της Αθήνας, που ανέβασαν το πήχη των απαιτήσεων αρκετά υψηλά, σε σημείο που να πιστεύουμε ότι κανείς πλέον δεν μπορεί να φτάσει. Κάτι ο αποκλεισμός της Βούλας Παπαχρήστου λόγω του ρατσιστικού σχολίου της στο Twitter, που προκάλεσε πλήθος αντιδράσεων υπέρ και κατά της απόφασης της ΕΟΕ και που δίχασε τους Έλληνες σε προοδευτικούς και εθνικιστές.

 Κάτι το σχόλιο του Ζαγκ Ρογκ ότι οι Αγώνες επιστρέφουν κατά κάποιο τρόπο στον τόπο που τους γέννησε (και ναι δεν εννοούσε την Ελλάδα). Είναι, όπως και να το κάνουμε, αρκετοί οι λόγοι που μας κάνουν να ασχοληθούμε με όλα τα άλλα αντί με την ουσία των Αγώνων.

Το θέμα όμως είναι ότι ούτε οι ίδιοι οι Βρετανοί δεν φαίνεται να έχουν «πιάσει» την ουσία και το νόημα των Αγώνων. Κρίνοντας  από την τελετή έναρξης, οι διοργανωτές προτίμησαν να παρουσιάσουν την σύγχρονη καθημερινότητα των Βρετανών μεροκαματιάρηδων που επικοινωνούν μέσω διαδικτύου, «τουιτάρουν» και στέλνουν μηνύματα μέσω smart phones, ακούν ποπ μουσική μέχρι αηδίας, χορεύουν στα clubs και τις pubs μέχρι τελικής πτώσης (συνήθως αυτή μεταφράζεται σε αστείρευτο εμετό σε δρόμους και σε πλατείες και ημικωματώδη κατάσταση λόγω της υπερβολικής κατανάλωσης μπύρας και gin tonic) και που αν υπάρξει μεγάλη ανάγκη που τους αποτρέπει από το να συνεχίσουν την σκληρή δουλειά τους, επισκέπτονται και το NHS, το εθνικό σύστημα υγείας της Βρετανίας, για μια πρώτης τάξεως ιατρική περίθαλψη (ή αποτοξίνωση από το αλκοόλ). Τον ελεύθερο τους χρόνο διαβάζουν παραμύθια ή παίζουν playstation ή βλέπουν με τις ώρες τηλεόραση έως ότου πάνε για ύπνο για να είναι ξεκούραστοι για την δύσκολη αυριανή ημέρα που τους περιμένει. Όλα αυτά είναι μεν εναρμονισμένα με την πραγματικότητα, δείχνουν το σύγχρονο πρόσωπο των Βρετανών εργαζομένων-μηχανών-θαμώνων, αποτυπώνουν τους ρυθμούς του σήμερα και τις προοπτικές του αύριο, τον τρόπο ζωής και διασκέδασης, λίγη όμως σχέση έχουν με την λογική που θα πρέπει να διέπει μια τελετή έναρξης Ολυμπιακών Αγώνων. Αποτελεί περισσότερο μια ποπ μουσική παράσταση με ολίγον απο φολκλορίζοντα στοιχεία και ορισμένες μόνο ιστορικές πινελιές (για να μην μας πουν και ανιστόρητους) που δεν αποδίδει ούτε τον λόγο που η Βρετανία αναλαμβάνει για τρίτη φορά τους Αγώνες, αλλά ούτε και τον λόγο για τον οποίο αυτοί οι Αγώνες διαχρονικά θεωρούνται το σημαντικότερο πολιτιστικό γεγονός της ανθρωπότητας. 

Οι Βρετανοί δεν κατάλαβαν, ή δεν θέλησαν να καταλάβουν, ότι Ολυμπιακοί Αγώνες δεν είναι αποκλειστικά πολιτιστική προπαγάνδα. Δεν είναι μόνο μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να προβάλλεις σε 4 δισεκατομμύρια τηλεθεατές την επικρατούσα ποπ κουλτούρα σου που με τόση δεξιοτεχνία και δυναμικότητα έχεις εγκαθιδρύσει στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες. Αυτό μπορείς να το κάνεις και μέσω του youtube. Ολυμπιακοί Αγώνες δεν είναι μόνο η παρουσίαση του σήμερα και της καθημερινότητας των πολιτών. Η έναρξη των Αγώνων είναι πρωτίστως μια ευκαιρία νοηματικής επεξήγησης εκ μέρους της χώρας που τους φιλοξενεί των πανανθρώπινων μηνυμάτων του Ολυμπισμού. Δίνεται η δική της πινελιά και το πώς αντιλαμβάνεται, μέσα από το πρίσμα της πολιτιστικής της ιδιαιτερότητας και οπτικής, την ουσία και τα βασικά μηνύματα των Ολυμπιακών Αγώνων. Είναι η δική της συμβολή στην προβολή και την διάδοση των οικουμενικών αξιών και της ιστορικής ευθύνης για μεταλαμπάδευση τους στις επόμενες γενιές (αυτό άλλωστε δεν είναι και το νόημα της Ολυμπιακής Φλόγας;). 

Αυτό που είδαμε προχθές δεν είχε σχέση με όλα αυτά (με εξαίρεση την ευρηματική αξιοποίηση των νέων αθλητών για το άναμα της δάδας). Αποτελούσε μια απροκάλυπτη έκφραση της dominant ideology όπως θα έλεγε και ο Antonio Gramsci, της πολιτιστικής βιομηχανίας του σήμερα, όπως θα έλεγαν οι θεωρητικοί της Σχολής της Φρανκφούρτης Adorno και Ηorcheimer, που για αυτήν pop culture ισούται με mass culture και ταυτόχρονη εκμηδένιση όλων των άλλων πολιτιστικών χαρακτηριστικών μιας κοινωνίας, συμπεριλαμβανομένης της ιστορικής συμβολής της για την παγκόσμια ειρήνη. 

Η όλη τελετή προφανώς και περιείχε κάποια στοιχεία σύμφυτα με τις αρχές του Ολυμπισμού και του πανανθρώπινου μηνύματος που περιέχουν. Αυτά όμως επιβάλλονταν από το τελετουργικό της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής (Ολυμπιακός Ύμνος, Ολυμπιακή Σημαία, όρκος αθλητών, περιστέρια-σύμβολο ειρήνης, ιστορική αναφορά σε προηγούμενους Ολυμπιακούς Αγώνες, Ολυμπιακή Φλόγα, μήνυμα προέδρου ΔΟΕ και Αρχηγού κράτους κλπ κλπ.). Αν δεν υπήρχαν όλα αυτά, τότε πραγματικά τι έναρξη Ολυμπιακών Αγώνων βλέπαμε τι Mad Music Awards το ίδιο και το αυτό θα ήταν…

Γεννάται επομένως το εξής ερώτημα. Στόχος της τελετής έναρξης του μεγαλύτερου πολιτιστικού συμβάντος της ανθρωπότητας θα πρέπει να είναι η αναπαραγωγή του σήμερα, όποια ηθική και πολιτιστική κατάπτωση και αν αυτό έχει υποστεί, ή η προβολή του πώς πρέπει να βλέπουμε το σήμερα (και πόσο μάλλον το αύριο) μέσα από το πρίσμα των νοημάτων, των αξιών και των πανανθρώπινων μηνυμάτων ενότητας, δημιουργίας και αλληλεγγύης που οι Ολυμπιακοί Αγώνες φέρουν διαχρονικά; Ή και τα δυο μαζί; Ποια χαρακτηριστικά πρέπει να υπερδιακριθούν, όπως έλεγε και ο δάσκαλος, και ποια να υποδιακριθούν; Αξίες που τόσο μεστά συγκεντρώνονται στο νόημα του Ολυμπισμού, της ειρήνης, του υγιούς συναγωνισμού, του κόπου, των συλλογικών στόχων, του ευ αγωνίζεσθαι, της άθλησης, της υγείας (και όχι του συστήματος υγείας), της αρμονίας ψυχής και σώματος δεν είναι αξίες οικουμενικές, ζωογόνες των κοινωνιών, που εμπνέουν, ενώνουν, κινητοποιούν, δημιουργούν; Όλα αυτά θα πρέπει να παραμερίζονται ή να υποβιβάζονται σε συμπληρωματικά στοιχεία μιας τόσο σημαντικής αθλητικής διοργάνωσης; Η σύγχρονη κοινωνία των μηχανών, της μαζικής κουλτούρας, της έλλειψης του νοήματος ζωής και δημιουργίας, η κοινωνία αυτή που αρχίζει να αποκτά κρίση ταυτότητας γιατί πολύ απλά έχασε το μέτρο, γιατί να πρέπει να βομβαρδιστεί για άλλη μια φορά από τις ίδιες εικόνες, τους ίδιους ήχους, τις ίδιες κινήσεις, βλέμματα, εφέ, θέματα, σκηνές; Και γιατί να μην συνδυαστούν όλα αυτά με την υπενθύμιση ότι «κοίταξε πολύ ωραία η καθημερινότητα σου, αλλά εδώ υπάρχει και κάτι άλλο που πρέπει να δεις, και αυτό λέγεται Ολυμπισμός». 

Που ακριβώς είδαμε την παιδευτική αξία των Ολυμπιακών; Δεν ήταν μια σπουδαία ευκαιρία για ένα τόσο σπουδαίο έθνος με τεράστια ιστορία και συμβολή στις τέχνες, τα γράμματα, την τεχνολογία και τις επιστήμες να κοιτάξει το πρόσωπο του στον καθρέπτη και να πει:  «είμαι Βρετανός που να πάρει, εγώ ένωνα με την δύναμη μου κάποτε όλον τον κόσμο, εγώ δημιουργούσα, δάμαζα θάλασσες και κατακτούσα τα βουνά, πάλευα με τις κακουχίες του σκληροτράχηλου τόπου μου. Εγώ είμαι ο Βρετανός που διοργάνωσα άλλους δυο επιτυχημένους Ολυμπιακούς Αγώνες, που με το σθένος μου κράτησα όρθια την Ευρώπη τότε που όλοι οι άλλοι είχαν υποταχθεί στον ολοκληρωτισμό και την ομαδική παράκρουση. Εγώ είμαι ο Βρετανός που ο αθλητισμός είναι σύμφυτος με την ταυτότητα μου,  που η ειρήνη και οι φυσικές ελευθερίες κατακτήσεις του λαού μου, αυτοσκοπός ζωής και υπέρτατο χαρακτηριστικό της κοινωνίας μου. Εγώ είμαι ο Βρετανός των αντιθέσεων, των πολλών λαών αλλά του ενός Έθνους, της παραδοσιακής μουσικής, του θεάτρου, των Μουσείων και της μοναδικής αισθητικής ταυτότητας των πόλεων, των λεωφορείων, των τρένων, των ταξί, των κτιρίων. Εγώ είμαι ο Βρετανός όπου στην χώρα μου ο Κοινοβουλευτισμός επινοήθηκε και μεγαλούργησε, η Δημοκρατία ως πολιτικό σύστημα εναρμονίστηκε με τις σύγχρονες ανάγκες μιας πολυπληθούς κοινωνίας, όπου οι ίσες ευκαιρίες είναι όχι μόνο δικαίωμα του πολίτη αλλά και υποχρέωση της Πολιτείας. Εγώ είμαι ο Βρετανός των μεγάλων ανακαλύψεων, του ακούραστου πνεύματος δημιουργίας, της καινοτομίας και της ανεκτικότητας. Εγώ είμαι ο Βρετανός και το Λονδίνο το κέντρο του κόσμου. Εγώ είμαι ο σύγχρονος Βρετανός που θα συμβάλλω με την πολιτιστική μου δυναμική και την δική μου, προσωπική οπτική, στον εμπλουτισμό του πώς αντιλαμβανόμαστε τις αξίες του Ολυμπισμού. Εγώ είμαι ο Βρετανός που εξαιτίας όλων των παραπάνω δικαιούμαι να φιλοξενώ για τρίτη φορά τους Ολυμπιακούς Αγώνες, γιατί οι αξίες και τα νοήματα τους διαπερνούν την εθνική μου ταυτότητα και συνείδηση». Κάτι τέτοιο δεν συνέβη. Τα ερωτήματα δεν τέθηκαν από τους ίδιους τους Βρετανούς. Με αποτέλεσμα να ξεχάσουν το νόημα του Ολυμπισμού.

Δεν μπαίνω σε διαδικασία σύγκρισης με τους Αγώνες της Αθήνας γιατί μια τέτοια συζήτηση δεν οδηγεί πουθενά. Κάθε τελετή έναρξης θα πρέπει να την βλέπουμε ξεχωριστά. Οι Βρετανοί προτίμησαν να προωθήσουν το δικό τους σύγχρονο πολιτιστικό αποτύπωμα καπελώνοντας τόσο τα Ολυμπιακά μηνύματα, όσο και την ιστορία τους, την παράδοση τους, την ίδια την προσφορά τους στο Ολυμπιακό κίνημα. Δεν θέλησαν να συμπληρώσουν το παζλ του Ολυμπισμού, ούτε να προβάλλουν μια νέα οπτική ή νοηματική προσέγγιση των Ολυμπιακών αξιών. Η ποπ κουλτούρα έκανε τους αγρότες να χορεύουν σαν μαχανοκίνητα κατασκευάσματα και έναν ολόκληρο λαό να αισθάνεται υπερήφανος για αυτό που είδε. Δεν θέλω να φανώ βρετανικότερος του Βρετανού, είμαι όμως σίγουρος ότι πολλοί Βρετανοί, βλέποντας την τελετή έναρξης, θα είχαν παρόμοια άποψη με την δική μου. Όπως και αρκετοί Έλληνες, άσχετα αν υπάρχουν κάποιοι που συνεχίζουν να πιστεύουν ότι αυτό που είδαμε ήταν επαρκές (ήθελα νάξερα τι θα έλεγαν αν η Αθήνα είχε παρουσιάσει ένα ανάλογο μουσικοχορευτικό event-πανηγύρι με έλλειψη νοήματος αλλά πληθώρα εικόνων του σύγχρονου τρόπου ζωής μας- φαντάζομαι ότι ο Παπαιωάννου θα είχε εκτελεστεί με συνοπτικές διαδικασίες στο Σύνταγμα).

Αποτέλεσμα: Πολλοί να έμειναν με το στόμα ανοιχτό, είτε από ενθουσιασμό, είτε από κατάπληξη, λίγοι όμως να ένιωσαν το αίσθημα πληρότητας που θα πρέπει να νιώθει κάποιος βλέποντας μπροστά στα μάτια του μια τελετή που σκοπός της είναι να συγκεντρώσει τις νοηματικές κατακτήσεις που όλη η ανθρωπότητα, μέσα από πολέμους και ειρήνη, μπόρεσε να κατακτήσει. Ποιος ξέρει. Ίσως στους τέταρτους Ολυμπιακούς Αγώνες…Καλοί Αγώνες λοιπόν, γιατί αυτό έχει μεγαλύτερη σημασία!

πηγή: Αντίφωνο