Η Επικούρεια Φιλοσοφία [Επεξεργασία]
Κατά την Ελληνιστική εποχή, την περίοδο δηλαδή που αρχίζει με το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου (323 π.Χ.) και τελειώνει συμβατικά με τη ναυμαχία στο Άκτιο, το 31 π.Χ., κυρίαρχη θέση στην αρχαία φιλοσοφία κατέχουν οι σχολές των Στωικών και των Επικούρειων, παράλληλα βέβαια με εκείνες των Πλατωνικών, Αριστοτελικών, Σκεπτικιστών, Κυνικών κ.α.Ο Επίκουρος και η θεωρία του στρέφονται σε έναν ηθικολογικό χαρακτήρα της φιλοσοφίας.[1] Στόχος του ήταν η αναζήτηση των αιτιών της ανθρώπινης δυστυχίας και των εσφαλμένων δοξασιών που την προκαλούν, όπως για παράδειγμα η δεισιδαιμονία, ώστε να υπάρξει η αντιπρόταση για την προοπτική μιας ευχάριστης ζωής (ΖΗΝ ΗΔΕΩΣ), που για την επίτευξή της ο Επίκουρος προσέφερε ξεκάθαρες φιλοσοφικές συμβουλές. Το ζην ηδέως επιτυγχάνεται με την απουσία του πόνου και φόβου και με τη βίωση μιας ζωής αυτάρκους περιβαλλόμενης από φίλους.
Ο Επίκουρος δίδαξε ότι η ηδονή (ή αλλιώς, ευχαρίστηση) και ο πόνος είναι το μέτρο για το τί πρέπει να προτιμούμε και τι να αποφεύγουμε. Μια ηδονή, για τον Επίκουρο, είναι ηθικώς θεμιτή και πρέπει να την επιδιώκουμε, εφόσον αποτελεί μέσο διασφάλισης της κορυφαίας ηδονικής κατάστασής μας, που δεν είναι άλλη από την ψυχική μας ηρεμία. Ακόμα και ο πόνος, εάν ορισμένες φορές μας βοηθάει στην κατάκτηση της ψυχικής μας ηρεμίας, αποκτά θετική σημασία. Στο πλαίσιο της μετριοπαθούς μορφής του ηδονισμού, το κριτήριο επιλογής μεταξύ των ηδονών δεν είναι πλέον ποσοτικό, δηλαδή η έντασή τους, αλλά ποιοτικό. Ο Επίκουρος διακρίνει τις καταστηματικές από τις κατά κίνησιν ηδονές, θεωρώντας τις πρώτες ανώτερες από τις δεύτερες. Οι κατά κίνησιν ηδονές είναι δυναμικές ηδονές, με την έννοια ότι όταν καρποφορούν, κάποιος εκπληρώνει μια επιθυμία του που όσο δεν την ικανοποιούσε ένιωθε δυσφορία. Η ικανοποίηση της πείνας, λοιπόν, κατά το χρονικό διάστημα που συντελείται, είναι μια κατά κίνησιν ηδονή. Η κατάσταση της ηρεμίας που ακολουθεί όταν ο άνθρωπος πλέον έχει χορτάσει, κατά τον Επίκουρο, είναι μια καταστηματική μορφή ηδονής. Άν όμως παρασυρθεί, φάει κατα τρόπο ανεξέλεγκτο και βαρυστομαχιάσει, θα έχει εκπληρώσει μια κατά κίνησιν ηδονή του, αλλά μη έχοντας αποκτήσει την καταστηματική ηδονή της ηρεμίας και της γαλήνης θα είναι δυστυχισμένος.[2]
Βασικές αρχές της διδασκαλίας του είναι οι εξής: - με τον θάνατο έρχεται το τέλος όχι μόνο του σώματος αλλά και της ψυχής - οι θεοί δεν επιβραβεύουν ή τιμωρούν τους ανθρώπους - το σύμπαν είναι άπειρο και αιώνιο - τα γενόμενα στον κόσμο συμβαίνουν τελικά, με βάση τις κινήσεις και τις αλληλεπιδράσεις των ατόμων που διακινούνται στον κενό χώρο
Γνωστή είναι η τετραφάρμακος, δηλαδή οι τέσσερις "αρχές" που πρόβαλλε ο Επίκουρος:
Άφοβον ο θεός, ανύποπτον ο θάνατος• και ταγαθόν μεν εύκτητον, το δε δεινόν ευκαρτέρητον. (Φιλόδημος, επικούρειος φιλόσοφος)και σε νεοελληνική απόδoση:
Ο θεός δεν είναι για φόβο (διότι η θεϊκή δύναμη δεν απειλεί εκ φύσεως), ο θάνατος δεν προκαλεί ανησυχία (διότι δεν υπάρχει μετά θάνατο ζωή) και το καλό (ό,τι πραγματικά χρειαζόμαστε) εύκολα αποκτιέται, το δε κακό αντέχεται (ό,τι μας κάνει να υποφέρουμε, εύκολα μπορούμε να το υπομείνουμε).
Επικούρεια Συγγράμματα [Επεξεργασία]
Από την επικούρεια φιλοσοφική σχολή στην Αθήνα, τον Κήπο, διαδόθηκαν οι αρχές της επικούρειας φιλοσοφίας σε όλο τον ελληνικό και αργότερα ρωμαϊκό κόσμο. Ο Επίκουρος, ήταν από τους πολυγραφότερους φιλοσόφους της Ιστορίας. Είχε συγγράψει έργα τα οποία αναπτύσσονταν σε 300 κυλίνδρους. Τα κυριότερα από αυτά σύμφωνα με τον Διογένη τον Λαέρτιο, ήταν τα εξής:- ΠΕΡΙ ΦΥΣΕΩΣ 37 ΣΥΓΓΡΑΜΜΑΤΑ
- ΠΕΡΙ ΑΤΟΜΩΝ ΚΑΙ ΚΕΝΟΥ
- ΠΕΡΙ ΕΡΩΤΟΣ
- ΕΠΙΤΟΜΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΦΥΣΙΚΟΥΣ
- ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΜΕΓΑΡΙΚΟΥΣ
- ΔΙΑΠΟΡΙΑΙ
- ΚΥΡΙΑΙ ΔΟΞΑΙ
- ΠΕΡΙ ΑΙΡΕΣΕΩΝ ΚΑΙ ΦΥΓΩΝ
- ΠΕΡΙ ΤΕΛΟΥΣ
- ΠΕΡΙ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ Η΄ ΚΑΝΩΝ
- ΧΑΙΡΕΔΗΜΟΣ
- ΠΕΡΙ ΘΕΩΝ
- ΠΕΡΙ ΟΣΙΟΤΗΤΟΣ
- ΗΓΗΣΙΑΝΑΞ
- ΠΕΡΙ ΒΙΩΝ
- ΠΕΡΙ ΔΙΚΑΙΟΠΡΑΓΙΑΣ
- ΝΕΟΚΛΗΣ ΠΡΟΣ ΘΕΜΙΣΤΑΝ
- ΣΥΜΠΟΣΙΟΝ
- ΕΥΡΥΛΟΧΟΣ ΠΡΟΣ ΜΗΤΡΟΔΩΡΟΝ
- ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΟΡΑΝ
- ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΕΝ ΤΗ ΑΤΟΜΩ ΓΩΝΙΑΣ
- ΠΕΡΙ ΑΦΗΣ
- ΠΕΡΙ ΕΙΜΑΡΜΕΝΗΣ
- ΠΕΡΙ ΠΑΘΩΝ ΔΟΞΑΙ ΠΡΟΣ ΤΙΜΟΚΡΑΤΗΝ
- ΠΡΟΓΝΩΣΤΙΚΟΝ
- ΠΡΟΤΡΕΠΤΙΚΟΣ
- ΠΕΡΙ ΕΙΔΩΛΩΝ
- ΠΕΡΙ ΦΑΝΤΑΣΙΑΣ
- ΑΡΙΣΤΟΒΟΥΛΟΣ
- ΠΕΡΙ ΜΟΥΣΙΚΗΣ
- ΠΕΡΙ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ ΑΡΕΤΩΝ
- ΠΕΡΙ ΔΩΡΩΝ ΚΑΙ ΧΑΡΙΤΟΣ
- ΠΟΛΥΜΗΔΗΣ
- ΤΙΜΟΚΡΑΤΗΣ Γ΄
- ΜΗΤΡΟΔΩΡΟΣ Ε΄
- ΑΝΤΙΔΩΡΟΣ Β΄
- ΠΕΡΙ ΝΟΣΩΝ ΔΟΞΑΙ ΠΡΟΣ ΜΙΘΡΗΝ
- ΚΑΛΛΙΣΤΟΛΑΣ
- ΠΕΡΙ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ
- ΑΝΑΞΙΜΕΝΗΣ
- ΕΠΙΣΤΟΛΑΙ
Απόψεις της επικούρειας φιλοσοφίας εντοπίζονται στα έργα άλλων συγγραφέων, όπως ο Αθήναιος, ο Κικέρων, ο Σέξτος Εμπειρικός, και άλλοι. Νέα κείμενα έρχονται στο φως ακόμη και σήμερα, από τους απανθρακωμένους πάπυρους που βρέθηκαν σε μια έπαυλη του Ηρακλείου (Ερκουλάνεουμ) πόλης της Ιταλίας που είχε καταστραφεί από την ηφαιστιακή έκρηξη του Βεζούβιου. Στο πρόσφατο παρελθόν, τα επικούρεια έργα που έχουν σωθεί, εκδόθηκαν και στα νέα ελληνικά.
Αποσπάσματα Έργων [Επεξεργασία]
Στο De Rerum Natura (για τη φύση των πραγμάτων), ενα ποιητικό έργο γραμμένο πριν από σχεδόν δύο χιλιάδες χρόνια, ο Ρωμαίος Λουκρήτιος λέει για τον Επίκουρο:- Καθώς η ανθρωπότητα χαμένη
- Σ'ολη τη γης κοίτωταν νικημένη
- Εμπρός στα μάτια ολονών, απ'τη Θρησκεία-που
- Την κεφαλή επρόβαλε μέσα απ'τους ουρανούς
- Σκιάζοντας με την όψης της, της φρίκης, τους θνητούς
- Ένας Έλληνας ήταν αυτός που πρώτος τόλμησε ν'αψηφήσει
- Και σήκωσε μάτια θνητά τον τρόμο ν'αντικρύσει
- Αυτόν π'ούτε η δόξα των Θεών, μήδε η βοή του κεραυνού,
- Μήτε τ'αστροπελέκι του ανταριασμένου ουρανού
- Τον'εταπείνωνε μα τον τσινούσε με μήνιν πυρωμένη
- Η άτρόμητη καρδιά του να είναι η πρώτη που οργισμένη
- Τις πυλές που είχαν μανταλώσει αυτοί
- της Φύσης της αρχαίας να τσακίσει. (Liber I:62-70)
Η Επικούρεια φιλοσοφία στη σύγχρονη εποχή [Επεξεργασία]
Κατά τη διάρκεια του διαφωτισμού, υπήρξαν προσωπικότητες που ακολούθησαν τις αρχές του Επίκουρου και τις διέδωσαν ανά τον κόσμο. Μια μεγάλη μορφή της παγκόσμιας ιστορίας, ο Τόμας Τζέφερσον (αγγλ. Thomas Jefferson, 13 Απριλίου 1743 - 4 Ιουλίου 1826), ο τρίτος Πρόεδρος των Η.Π.Α. (1801-1809) και κύριος συγγραφέας της Διακήρυξης της Ανεξαρτησίας, είχε γράψει σε επιστολή προς το φίλο του, Γουίλιαμ Σορτ, (γραμμένη στο Μοντιτσέλο της Βιρτζίνια στις 19 Οκτωβρίου 1819), τα εξής:"Όπως λες για τον εαυτό σου, έτσι κι εγώ είμαι Επικούρειος. Θεωρώ ότι η αυθεντική (όχι η πλαστή) διδασκαλία του Επίκουρου περιέχει καθετί λογικό από την πρακτική φιλοσοφία που μας άφησαν η Ελλάδα και η Ρώμη."
Επίσης είχε πει την εξής φράση για την αρχαία Ελλάδα:
"Είμαστε όλοι υποχρεωμένοι στους αρχαίους Έλληνες για το ΦΩΣ εκείνο που μας οδήγησε μακριά από το σκοτάδι."
Σήμερα τόσο στην Ελλάδα αλλά και παγκοσμίως, το φιλοσοφικό αυτό ρεύμα έχει υποστηρικτές που συνεχίζουν την παράδοση των επικούρειων της αρχαιότητας στον σύγχρονο κόσμο μας, ακολουθώντας την τελευταία φράση του Επίκουρου:
«ΧΑΙΡΕΤΕ ΚΑΙ ΜΕΜΝΗΣΘΕ ΤΑ ΔΟΓΜΑΤΑ».
Επιδράσεις της Επικούρειας φιλοσοφίας [Επεξεργασία]
Η φιλοσοφία του Επίκουρου αποτέλεσε τη βάση της ατομιστικής αντίληψης για το σύμπαν και της υλιστικής μεταφυσικής. Κατά τον 19ο αιώνα, η φιλοσοφία του Επίκουρου εντυπωσίασε τον Κάρολο Μαρξ, ο οποίος το 1841 έγραψε διατριβή υπό τον τίτλο: «Διαφορά μεταξύ της φυσικής φιλοσοφίας του Δημόκριτου και του Επίκουρου», την οποία υπέβαλε στην Φιλοσοφική Σχολή τού Πανεπιστημίου της Ιέννας στη Γερμανία, και με αυτήν έλαβε τον τίτλο του διδάκτορα. Αργότερα όμως, ο Μαρξ ασπάστηκε τις στωικές ιδέες του Χέγκελ για το "Πνεύμα της (προδιαγεγραμμένης) Ιστορίας". Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα οι μαρξιστικές κοινωνίες να έχουν ως στόχο την εκπαίδευση των ανθρώπων να κάνουν το καθήκον τους στο πλαίσιο του πεπρωμένου τους, σύμφωνα με τη στωική φιλοσοφία. Και βέβαια δεν είχαν στόχο την εκπαίδευση των ανθρώπων να είναι ευδαίμονες βιώνοντας τη φρόνηση, την αταραξία και τη φιλία σύμφωνα με την επικούρεια φιλοσοφία. Εκτός από τον Μαρξ και ο Λένιν ασπάσθηκε την περί ειδώλων γνωσιολογική αντίληψη του Επίκουρου. Οι Σκανδιναβικές χώρες με τα σοσιαλοδημοκρατικά συστήματα, που ενδιαφέρθηκαν για την ευδαιμονία των περισσοτέρων ανθρώπων, εφάρμοσαν σε μεγαλύτερο βαθμό τις αρχές του Επίκουρου.Εξάπλωση της επικούρειας διδασκαλίας [Επεξεργασία]
Στην εξάπλωση της επικούρειας διδασκαλίας συντέλεσε και ο μειλίχιος χαρακτήρας του Επίκουρου, αλλά κυρίως το πρακτικό πνεύμα της ηθικής του διδασκαλίας, σύμφωνα με το οποίο η φιλοσοφία δεν ήταν αυτοσκοπός, αλλά μέσο και βοήθημα στην επίτευξη του σκοπού του ανθρώπινου βίου, που ήταν η ευδαιμονία. Γι΄αυτό το λόγο ο Επίκουρος δεν έδινε σχεδόν καμιά σημασία στις εκτεταμένες θεωρητικές, γραμματικές, ιστορικές και μαθηματικές έρευνες, εφόσον δεν εξυπηρετούσαν το να ζει ο άνθρωπος ευτυχισμένος. Από την άλλη όμως, επειδή θεωρούσε ότι η κακοδαιμονία των ανθρώπων προέρχεται από την αμάθεια, τη δεισιδαιμονία, τις προλήψεις, τους φόβους και τις ελπίδες που γεννούν όλα αυτά στους ανθρώπους και επειδή θεωρούσε πως αιτία όλων αυτών είναι η άγνοια των φυσικών νόμων, πίστευε ότι μόνο μέσο θεραπείας είναι η ορθή γνώση των νόμων που διέπουν τη φύση και τον άνθρωπο.Παραπομπές [Επεξεργασία]
- ↑ Windelbant W.-Heimsoeth, Εγχειρίδιο ιστορίας της φιλοσοφίας, Α τόμος, μτφρ.Ν. Μ. Σκουτερόπουλος, εκδ.ΜΙΕΤ, Αθήνα 1986, σελ.184
- ↑ Πελεγρίνης, Θεοδόσιος. Ηθική Φιλοσοφία. Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1997, σελ.22-24
Βιβλιογραφία [Επεξεργασία]
- Windelbant W.-Heimsoeth. Εγχειρίδιο ιστορίας της φιλοσοφίας. Α τόμος, μτφρ.Ν. Μ. Σκουτερόπουλος. Εκδόσεις ΜΙΕΤ, Αθήνα 1986, σελ.190-195
- Παπαντωνίου, Στέλιος. Δόγματα περί Θεού Στωικών και Επικουρείων. Ζήνων 3 (1982), σελ.69-82.
- Ρούσσος, Ευάγγελος, Οι Επικούρειοι. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τομ. Ε,(1974), Εκδοτική Αθηνών, σελ.280-288
- Πελεγρίνης, Θεοδόσιος, Ηθική Φιλοσοφία. Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1997
- Επίκουρος - Ηθική, Mετάφραση, εισαγωγή, σχόλια: Γιώργος Ζωγραφίδης, Εκδόσεις ΕΞΑΝΤΑΣ 1991
- Επίκουρος - Άπαντα: Διαθήκη, Επιστολή προς Ηρόδοτον, Επιστολή προς Πυθοκλή, Επιστολή προς Μενοικέα, Κύριαι Δόξαι, Επικούρου προσφώνησις, μετάφραση Φιλολογική Ομάδα Κάκτου, Εκδόσεις Κάκτος, Αθήνα 1994
- Θεοδωρίδης, Χαράλαμπος. Επίκουρος. Η αληθινή όψη του αρχαίου κόσμου. Εκδόσεις Βιβλιοπωλείο της Εστίας, Αθήνα 1999
- Α. Α.LONG. Η ελληνιστική φιλοσοφία: Στωικοί, Επικούρειοι, Σκεπτικοί. Μετάφραση Σ. Δημόπουλου και Μυρτώς Δραγώνα Μοναχού, Εκδόσεις Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 1990, σελ.37-128
- ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ ΚΕΙΜΕΝΑ – ΠΗΓΕΣ ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΑΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗΣ ΤΟΥ ΖΗΝ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ Εισαγωγή: D.S. Hutchinson Eπιμέλεια: Γ. Αβραμίδης, Εκδόσεις Θύραθεν
- Anderson, Eric. Ο Επίκουρος στον 21ο Αιώνα. Εκδόσεις Θύραθεν
- Koen, A. Η Φιλοσοφία Του Επίκουρου: Άτομα - Ηδονή - Αρετή. Εκδόσεις Θύραθεν
- Βερέττας, Μάριος. Εμείς Οι Επικούρειοι. Εκδόσεις Βερέττας
- Festugière, André Jean. Ο Επίκουρος και οι θεοί του. Μετάφραση Ροζίνα Μπέρκνερ, Εκδόσεις Θύραθεν, Θεσσαλονίκη 1999
- Sharples, R. W. Στωϊκοί, Επικούριοι και Σκεπτικοί: Μια Εισαγωγή Στην Ελληνιστική Φιλοσοφία, Εκδόσεις Θύραθεν
- Γιαπιτζάκης, Χρήστος. Επικούρειων Δόξαι. Εκδόσεις Βερέττας
- Μαρξ, Κάρολος. Διαφορά της Δημοκρίτειας και Επικούρειας Φυσικής Φιλοσοφίας (Διδακτορική διατριβή). Εισαγωγή, μετάφραση, υπομνηματισμός: Παναγιώτης Κονδύλης. Εκδόσεις Γνώση
- Περιοδικό Ο Κήπος του Επίκουρου, Εκδόσεις Βερέττας
- 1: Διογένης Λαέρτιος ι', 14
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου