Λίστες - φαντάσματα και δημοκρατία

Η ιστορία με τις λίστες διαθέτει τα χαρακτηριστικά ενός ακόμα θερμού επεισοδίου της κρίσης. Aποκαλύψεις ματαιωμένες, συγκαλύψεις υπονοούμενες και, φυσικά, η έκταση της κρατικής αποσύνθεσης, όλα αυτά μαζί φτιάχνουν έναν στρόβιλο, έναν αντιπαθητικό θόρυβο. Και μια κοινωνία που ζει καθημερινά με την προαναγγελία των απωλειών της και με προφητείες επιδείνωσης, ακούει ή διαβάζει τις πιο αλλοπρόσαλλες εκδοχές. Οι βεβαιώσεις για το ένα ή το άλλο εναλλάσσονται ταχύτατα με τη διάψευση και των δυο. Ενώ κι οι τάχατες δεμένες πληροφορίες μετατρέπονται εν ριπή οφθαλμού σε αστοιχείωτα σενάρια.

Το πράγμα, βέβαια, έχει συνέπειες. Δεν αναφέρομαι εδώ στις προσωπικές αγωνίες ενός Ευάγγελου Βενιζέλου, στις δικαιολογίες των επικεφαλής του ΣΔΟΕ ή τις «ασκήσεις θάρρους» του Ραγκούση. Αυτές είναι οι ελαφρές αναταράξεις που ενθουσιάζουν τα δελτία των οκτώ. Κάποιες άλλες συνέπειες έχουν περισσότερη βαρύτητα: ότι, για παράδειγμα, το ψυχόδραμα με τις λίστες -  φαντάσματα και τους ελβετικούς θησαυρούς ευνοεί μια συγκεκριμένη πρόσληψη της κρίσης και των αιτίων της. Για ένα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού, αυτό που ζούμε εδώ και δυόμισι χρόνια είναι μια γιγαντιαία υπόθεση συνωμοσίας, ένας ιστός από πλεκτάνες και ραδιουργίες. Και τα στικάκια που μένουν στα συρτάρια ερεθίζουν τη φαντασία οδηγώντας την στη βεβαιότητα της καθολικής ενοχής και σήψης.
Ο κίνδυνος είναι έτσι πολύ συγκεκριμένος: η σκέψη ότι η δημοκρατία, έστω τούτο το πληγωμένο σώμα που μας έχει απομείνει, είναι το καθεστώς του ψεύδους και της απάτης. Και αυτή η σκέψη βρίσκεται ενδεχομένως καθ' οδόν προς τον φασισμό. Τι κάνει πάντα αυτός ο τελευταίος; Υπόσχεται αυτόματη κάθαρση από όλες τις βρομιές και πάσα νόσο. Πάνω από όλα διαδίδει τον μύθο ότι όλα αρχίζουν και τελειώνουν σε κάποιες κλίκες προδοτών οι οποίες με ένα «καλό Γουδή» θα πάψουν να βλάπτουν το έθνος.
Επειδή όμως πολύς λόγος έχει γίνει για τη Βαϊμάρη, καλό θα ήταν να πάμε λίγο πιο πίσω στον χρόνο. Αρκεί να θυμηθούμε την Τρίτη Γαλλική Δημοκρατία και κυρίως τις δυο τελευταίες δεκαετίες του δέκατου ένατου αιώνα: εκείνη ακριβώς την εποχή, αλλεπάλληλες υποθέσεις μεγάλης διαφθοράς βοήθησαν να εκκολαφθεί η πρώτη ευρωπαϊκή «ριζοσπαστική Δεξιά», ο πρόδρομος του μεσοπολεμικού φασισμού. Περιπτώσεις όπως του Στρατηγού Μπουλανζέ ή του επικεφαλής της Λίγκας των Πατριωτών Πωλ Ντερουλέντ αναδύθηκαν στον αφρό σε συνθήκες ηθικής κατάρρευσης των εκπροσώπων της αστικής Δημοκρατίας.
Ούτε η Βαϊμάρη της Γερμανίας ούτε το Παρίσι του 1890 επαναλαμβάνονται στον χρόνο. Αλλά είναι εδώ μαζί μας ένα δημόσιο αίσθημα που φορτώνεται συνεχείς εικόνες παρακμής, ενώ την ίδια στιγμή γυρεύει μια, οποιαδήποτε, λύτρωση.