Bασίλειος Παϊπάης*
Η κλασική μαρξιστική αντίληψη για τη θέση και τη λειτουργία της ιδεολογίας στις κοινωνικές σχέσεις αντιλαμβάνεται την ιδεολογία ως στρεβλή πραγματικότητα ή αλλιώς κατά την έκφραση του Ένγκελς -καθώς ο ίδιος ο Μαρξ δεν χρησιμοποίησε ποτέ αυτήν την έκφραση- ως «ψευδή συνείδηση». Για ένα μεγάλο μέρος της κλασικής κριτικής της ιδεολογίας επηρεασμένης από τον μαρξιστικό ορισμό, ιδεολογική είναι κάθε σκέψη, σύστημα ιδεών ή κοινωνική πρακτική που εμπεριέχει ψευδή -χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν μπορεί να συγκροτείται από αληθή ή αληθοφανή ή από τη μίξη ψευδών και αληθών δηλώσεων- στοιχεία που τείνουν να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντα μιας συγκεκριμένης κοινωνικής ομάδας ή τάξης. Αυτή η συγκεκριμένη προσέγγιση της κριτικής της ιδεολογίας εδράζεται στην πεποίθηση ότι οι ιδεολογικές αντιλήψεις και πρακτικές λειτουργούν στο επίπεδο της νομιμοποίησης υλικών σχέσεων κυριαρχίας στις οποίες τα κοινωνικά υποκείμενα υποτάσσονται είτε μηχανιστικά-υλικά (Μαρξ) είτε με την συναίνεσή τους (Γκράμσι). Και στις δύο περιπτώσεις, πάντως, είναι κοινή η άποψη πως οι κυβερνώμενες τάξεις υπηρετούν και αναπαράγουν ψευδαισθητικά ένα κοινωνικό σύστημα που δεν ανταποκρίνεται στα πραγματικά τους συμφέροντα.