ολιγαρχιες

Tου Γιώργου Κοντογιώργη


Επαναστατήσαμε, για να απελευθερωθούμε από τους Οθωμανούς, και υποβληθήκαμε σε ένα κράτος εσωτερικής κατοχής που το ενορχηστρώνουν οι ολιγαρχικές συμμορίες». 


Ο Γιώργος Κοντογιώργης…


Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης και Πρώην πρύτανης του Παντείου Πανεπιστημίου, με αφορμή το πρόσφατο βιβλίο του «Κομματοκρατία και Δυναστικό Κράτος».

Με δύο λόγια, το κομματικό κατεστημένο χρησιμοποιεί το κράτος για να ιδιοποιείται το δημόσιο αγαθό, όπως και οι πέριξ αυτού ομάδες συμφερόντων που υφαίνει και, κυριολεκτικά, για να λεηλατείται η κοινωνία.


Οι νεοτερικοί στοχαστές θεωρούν ότι το πελατειακό σύστημα αποτελεί παρέκκλιση από τον κανόνα, δηλαδή από τις κοινωνικές και πολιτικές σχέσεις, που θα έπρεπε να βασίζονται στην ταξική πάλη, όπως λέγεται.


Σε ένα σύστημα δηλαδή, που υποδομεί το σύνολο του κράτους σε επάλληλες ομάδες, που εξυπηρετούν τα δικά τους συμφέροντα, λειτουργώντας λεηλατικά εις βάρος της σύνολης κοινωνίας και του δημοσίου αγαθού.


Δεν συμπεριλαμβάνει στους κόλπους του την κοινωνία. Όμως, η ελληνική κοινωνία, έχοντας κληρονομήσει μια υψηλή πολιτική ανάπτυξη, συμπεριφέρεται διαφορετικά από μία πολιτικά υπανάπτυκτη κοινωνία που μόλις βγαίνει από τη φεουδαρχία. 


Όπως ένας οικονομικά αναπτυγμένος άνθρωπος, ή μια ανεπτυγμένη οικονομικά κοινωνία, έχει άλλες συμπεριφορές από ότι μία υπανάπτυκτη κοινωνία, έτσι και μία πολιτικά αναπτυγμένη κοινωνία, έχει άλλες συμπεριφορές από μία υπανάπτυκτη πολιτικά κοινωνία.


Αυτό που λέμε κοινότητες, είναι τα κοινά που προέρχονται από τις πόλεις-κράτη. Δεν είναι αυτοδιοίκηση. Έχουν την δική τους πολιτεία, τις δικές τους εσωτερικές πολιτικές, κλπ.


Εάν λοιπόν ένα μέλος αντιμετώπιζε κάποιο πρόβλημα ή είχε να διατυπώσει ένα αίτημα το έθετε ενώπιον του κοινού λαού, για να το λύσουν όλοι μαζί. Στο εθνικό κράτος εκαλείτο ο πολίτης να το θέσει στον πολιτικό καμματάρχη. Με άμεση δημοκρατία; 


Ήξεραν να πολιτεύονται, δεν χρειαζόταν να τους διδάξει κανείς, όπως τις λοιπές ευρωπαϊκές κοινωνίες. Και αφού τα προβλήματά τους, πλέον, δεν μπορούσαν να τα θέσουν στο δήμο, τα έθεταν στον πολιτικό. Γιατί αυτός είχε την αρμοδιότητα πια. Η πολιτικά αναπτυγμένη κοινωνία, αντιμετωπίζει τον εαυτό της, όχι ως μάζα, που κατεβαίνει στους δρόμους ή προσκυρώνεται σε ένα συνδικάτο ή σε ένα κόμμα, που θα διαμεσολαβήσει τα συμφέροντά της. Λειτουργεί με όρους πολιτικής ατομικότητας: Ο καθένας υπό το δικό του πρίσμα μετέχει ως αυτουργός στην πολιτική διαδικασία. 


Για να λειτουργήσει λοιπόν συλλογικά η πολιτικά αναπτυγμένη κοινωνία πρέπει να γίνει θεσμός. Ώστε, αυτό που προσάπτουμε στους Έλληνες, ότι έχουν ισχυρή ατομικότητα, είναι αποτέλεσμα της πολιτικής τους χειραφέτησης, που όμως διαστρεβλώνει τα πράγματα, επειδή καταργήθηκε η θεσμική του υποστασιοποίηση μέσα στην οποία μπορεί να λειτουργήσει.


Αντιμέτωπος με τον πολιτικό, εντούτοις περιέρχεται σε πολιτική αδυναμία. Διότι ο πολιτικός, τον βλέπει μία φορά κάθε τόσο, ενώ αντίθετα, συναλλάσσεται με τον κάθε ισχυρό κάθε μέρα, ανταλλάσοντας συμφέροντα.


Η λύση εκτιμώ ότι διέρχεται από την πολιτειακή συγκρότηση της κοινωνίας των πολιτών. Για την ώρα στα πράγματα, να κινηθεί δηλαδή συντεταγμένα γύρω από τη βουλή, περικυκλώνοντάς την. Και στο πλαίσιο αυτό, να επεξεργασθεί συγκεκριμένα με σαφήνεια αιτήματα που θα δημιουργούν τους όρους μιας αντιπροσωπευτικής προσομοίωσης της πολιτείας. 


Να εξαναγκάσει με διαφορετική διατύπωση την πολιτική τάξη να νομοθετήσει την υποχρεωτική της εναρμόνιση με το συλλογικό συμφέρον. Αυτά τα μέτρα τα αναφέρω με σαφήνεια όπως ξέρετε στο ενλόγω κείμενο.


Εκτός από την ιδεολογική αποδόμηση της συλλογικότητας της ελληνικής κοινωνίας, το εγχείρημά τους απέβλεπε επίσης στη νομιμοποίηση του πελατειακού κράτους, των ολιγαρχικών συμμοριών και της κομματοκρατίας, αποδίδοντας την ευθύνη για την κακή του λειτουργία, στην κοινωνία και στις κληρονομιές της.


Και για να επανέλθω στο σημερινό πρόβλημα, είναι πέραν από κάθε αμφιβολία ομολογημένο ότι ήταν επιλογή της πολιτικής τάξης να μας ρίξουν βορά στον καιάδα των αγορών, παίρνοντας μέτρα εναντίον της κοινωνίας, προκειμένου να μην αγγίξουν κάποιους συγκεκριμένους πυλώνες που μας οδήγησαν στην καταστροφή ιστορικά μέχρι σήμερα:


Η κοινωνία έχοντας αντιληφθεί το φαινόμενο αυτό τους απορρίπτει όλους συλλήβδην. Διερωτώμαι όμως: αφού αγνοούν οι πολιτικοί την κοινωνία και μάλιστα την περιφρονούν δημόσια ή την καθυβρίζουν, αποκαλώντας την όχλο ή ορδή βαρβάρων, από την άλλη επιδιώκουν την αναγκαστική νομιμοποίησή τους από αυτήν;

Και της επιτίθενται επιπλέον…

Εχετε προσέξει πως ορίζεται το πολιτικό κόστος από την κομματοκρατία; Αφορά στο τι θα πουν οι συγκατανευσιφάγοι των πρυτανείων σίτισης και όχι τι θέλει ή σκέπτεται η κοινωνία.

Αυτό που είπατε, ολιγαρχικές συμμορίες… 

Έχω μία φράση από την αρχή του βιβλίου, που είναι του Θουκυδίδη:

«ὀλιγαρχία δὲ τῶν μὲν κινδύνων τοῖς πολλοῖς μεταδίδωσι,͵τῶν δ΄ ὠφελίμων οὐ πλεονεκτεῖ μόνον, ἀλλὰ και ξύμπαντα αφελομένη έχει». Που σημαίνει, ότι οι μεν ζημιές και οι κίνδυνοι μεταφέρονται στην κοινωνία, τα δε ωφελήματα τα μονοπωλούν τα μέλη της.

Αυτό είναι η ολιγαρχία λοιπόν…

Η ολιγαρχική πολιτεία ναι. Όμως, η δομή και η λογική της ολιγαρχίας στην Ελλάδα, είναι συμμοριακή.

Ακόμα χειρότερα δηλαδή. Δεν υπάρχει κανένα αξιακό σύστημα. 

Κανένα. Και καμία αξιακή βάση. Γι αυτό και το κράτος σταματάει το ρόλο του εκεί που έπρεπε κανονικά να αρχίζει. Διότι από εκεί και πέρα εργάζεται γι αυτούς…. Είναι λάφυρο. Αυτό το σύστημα λοιπόν, συγκροτείται σε επάλληλους κύκλους, από την κορυφή, όπου τοποθετείται το ίδιο το πολιτικό προσωπικό, μέχρι την τελευταία βαθμίδα της διοικητικής ιεραρχίας. 


Μην ξεχνάμε πώς γίνεται η διαχείριση των σκανδάλων. Συγκαλύφθηκαν όλα. Το ίδιο και η ασυλία, η οποία καλύπτει ακόμη και τις ιδιωτικές τους υποθέσεις. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το ίδιο το Σύνταγμα το έφτιαξαν με διακομματική συμφωνία, και έχει τόσα αναχώματα προστασίας ώστε να μην μπορεί να τους πιάσει κανείς ότι αδίκημα ή έγκλημα κι αν κάνουν. Είναι αλαζόνες διότι δεν φοβούνται.

Το βιβλίο σας, κυκλοφόρησε πριν μία εβδομάδα από τις εκδόσεις Πατάκη και βρίσκεται στην τρίτη του έκδοση.
Θα μας πείτε περισσότερα για το περιεχόμενό του;
Ο τίτλος δείχνει ακριβώς τι διαπραγματεύομαι σε αυτό το βιβλίο και υπό ποιό πρίσμα. Η έννοια της κομματοκρατίας ορίζει το μετασχηματισμό του Ελληνικού πολιτικού συστήματος -που μολονότι είναι όπως κάθε άλλο Ευρωπαϊκό, ως προς τον τύπο- σε μία άλλη πραγματικότητα, την οποία δεσπόζει το κόμμα και προφανώς δεν έχει καμιά αντιστοιχία με το συλλογικό υποκείμενο που λέγεται Ελληνική κοινωνία.
Επειδή λοιπόν, το πολιτικό σύστημα έχει κατακτηθεί από το κομματικό σύστημα, το οποίο έχει τοποθετηθεί στη θέση του πολιτικού συστήματος, το κόμμα αντί να λειτουργεί ως διαμεσολαβητής της κοινωνίας και αυτού, μετέβαλε το κράτος από θεσμό στην υπηρεσία της κοινωνίας και του έθνους, σε δυνάστης επί της κοινωνίας. 

Στο πλαίσιο αυτό, οι δημόσιες πολιτικές, ενώ θα έπρεπε να αποβλέπουν στην εξυπηρέτηση του κοινωνικού συμφέροντος, μεταβάλλονται σε προσωπικές πολιτικές. Δηλαδή, είτε πολιτικές εξυπηρέτησης των μελών του »κομματικού σωλήνα», είτε των ομάδων που υφαίνουν τα συμφέροντά τους γύρω από την εξουσία και το κράτος, είτε επιμέρους ομάδων της κοινωνίας, για να τις προσκυρώσουν στο άρμα τους.
Συγχρόνως, οι πολιτικές δυνάμεις για να αποκτούν νομιμοποίηση, στοχεύουν και καταφέρνουν την διάλυση του κοινωνικού ιστού της κοινωνίας, διαχειριζόμενες την πολιτική εξουσία με όρους ατομικότητας. Δηλαδή, απευθύνονται στα μέλη ή στις ομάδες της κοινωνίας χωριστά, και όχι στην κοινωνική συλλογικότητα.
Προσπαθώ λοιπόν, να δώσω την ερμηνεία του ελληνικού αυτού φαινομένου. Να εξηγήσω, γιατί στην Ελλάδα και όχι αλλού στην Ευρώπη, μεταλλάχθηκε σε πελατειακό σύστημα με όχημα την κομματοκρατία. 
Εδώ λοιπόν, συμβαίνει το αντίθετο. Δηλαδή, το πελατειακό σύστημα δεν είναι η εξαίρεση στην πολιτική συμπεριφορά, αλλά ο κανόνας, το σύστημα το ίδιο. Χαρακτηρίζει τον τρόπο που συγκροτείται η σχέση μεταξύ κοινωνίας και πολιτικής.
Η πολιτική δεν συναντιέται με την κοινωνία ως ολότητα, αλλά με επιμέρους ομάδες ή και άτομα με σκοπό αμοιβαίες εξυπηρετήσεις, εις βάρος του συνόλου. Αυτό το σύστημα επομένως, έχει δύο χαρακτηριστικά:
Το ένα είναι ότι όπως όλα τα συστήματα της νεοτερικότητας, είναι ολιγαρχικό. 
Το δεύτερο, είναι ότι, παρόλ’αυτά το Ελληνικό σύστημα έχει υπερβεί τους αξιωματικούς κανόνες της ολιγαρχίας, και έχει μεταβληθεί σε ολιγαρχική συμμορία. 
Και το νέο ντοκυμαντέρ του Στέλιου Κούλογλου έχει τίτλο «Οligarchy»… Όχι τυχαία προφανώς. Λέτε, δηλαδή, ότι η Ελληνική κοινωνία, εξουσιάζεται, εδώ και πάρα πολλά χρόνια, από ολιγαρχικές συμμορίες; 
Ναι. Αυτό είναι το σύστημα που εγκαθιδρύθηκε στην Ελληνική κοινωνία του κράτους – έθνους. Επαναστατήσαμε, δηλαδή, για να απελευθερωθούμε από τους Οθωμανούς, και υποβληθήκαμε σε ένα κράτος εσωτερικής κατοχής που το ενορχηστρώνουν οι ολιγαρχικές συμμορίες.
Από πότε ξεκίνησε, δηλαδή, η παραμόρφωση αυτή του ελληνικού πολιτικού συστήματος; 
Μετά τον Καποδίστρια. Από τη δεκαετία του 1830, που άρχεται η Βαυαρική δυναστεία. Πρόκειται για ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον και μοναδικό φαινόμενο, που σηματοδοτεί την ολοκληρωτική οπισθοδρόμηση της ελληνικής κοινωνίας. Ο ελληνικός κόσμος πριν την απελευθέρωση, είχε διαμορφώσει προτάγματα για την απελευθέρωσή του, τα οποία ήταν άκρως δημοκρατικά, διότι προσιδίαζαν στις συνθήκες υπό τις οποίες ζούσε στο εσωτερικό των κοινών, παρόλες τις στρεβλώσεις που επέβαλε η οθωμανική κατοχή.
Οι ευρωπαϊκές δυνάμεις, λοιπόν, λόγω του τρόπου που απελευθερωθήκαμε, διότι η απελευθέρωση ήταν μια ήττα -όπως έγινε- του ελληνικού κόσμου, επέβαλαν την απόλυτη μοναρχία. Δηλαδή, την οπισθοδρόμηση μας.
Υπήρχαν δύο οράματα (ή προτάγματα) για την απελευθέρωση. Το ένα είχε διαμορφωθεί από τους έλληνες φαναριώτες και το άλλο από τους δυτικοθρεμένους;
Αυτό είχε να κάνει σε σχέση με τον τρόπο της απελευθέρωσης. Εάν, δηλαδή, θα γινόταν με επανάσταση ή με διαδοχή, όπως υποστήριζαν κάποιοι, εκτιμώντας ότι θα ήταν δυνατόν να συμβεί με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, όπως άλλοτε με τη Ρώμη.
Δεν είχε να κάνει με το πολιτικό σύστημα. Το πολιτικό σύστημα, στο οποίο συμφωνούσαν όλοι, λίγο πολύ, για τη μετά την απελευθέρωση εποχή, δεν μπορούσε να είναι απολυταρχικό. Όπως ήταν απολυταρχικά τα συστήματα της Ευρώπης.
Ο Ελληνικός κόσμος, ήταν κόσμος της ελευθερίας και αντίστοιχα ήταν τα συστήματα που είχαν κατά νουν όλες οι δυνάμεις του ελληνισμού για να οικοδομηθεί η χώρα μετά την απελευθέρωση. Αυτό, λοιπόν, το σύστημα που εγκαθιδρύθηκε στην Ελλάδα, ήταν δεσποτικό και εξακολουθεί να είναι προ-πολιτειακό. 
Η ελληνική κοινωνία λοιπόν, ποδηγετήθηκε από το απολυταρχικό ή κυρίαρχο, όπως αποκλήθηκε αργότερα σύστημα. Αφού κατάργησε τη θεσμική της συλλογικότητα, το δήμο, όπως ήταν κατά κανόνα μέσα στα κοινά, βρέθηκε να αναζητά το νέο κάτοχο της πολιτικής, τον πολιτικό, για να διαπραγματευθεί εφεξής την ψήφο του.
Έτσι λοιπόν, στο σύστημα αυτό, η κοινωνία έχασε τον προσανατολισμό της, χειραγωγήθηκε, ενώ οι κάτοχοί του, ελεύθεροι από κάθε έλεγχο, οδήγησαν σε διαρκείς καταστροφές τον ελληνικό κόσμο.
Μπορείτε να εξηγήσετε καλύτερα, τι σημαίνει το ότι «καταργήθηκε η θεσμική της συλλογικότητα» της κοινωνίας; 
Καταργήθηκε η θεσμική της υπόσταση ως δήμου. Ο Ελληνικός κόσμος, ήταν οργανωμένος από την αρχαιότητα μέχρι και την απελευθέρωση, δηλαδή και στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, κατά το σύστημα των πόλεων, των κοινών. 
Στα περισσότερα από αυτά τα κοινά οι κοινωνίες τους είναι συγκροτημένες σε δήμους. Δήμος τι σημαίνει; Ότι τα μέλη του κοινού συγκεντρώνονται κάτω από τον πλάτανο, σε μία πλατεία, οπουδήποτε, και παίρνουν αποφάσεις. 
Κυριολεκτικά με δημοκρατία. Διότι, όπως ξέρουμε δεν υπάρχει διαχωρισμός έμμεσης ή άμεσης δημοκρατίας. Ή είναι δημοκρατία ή δεν είναι. Οπωσδήποτε, δεν συνέβαινε παντού έτσι. Όμως, η θεσμική συμμετοχή στα δρώμενα της πολιτικής και της οικονομίας προίκιζε τα μέλη της κοινωνίας με ανάλογη εμπειρία.
Η κοινωνία των πολιτών, λοιπόν, λειτουργούσε δημοκρατικά, οπότε και όλες οι αποφάσεις ήταν των πολιτειών.
Ήξεραν ότι η πολιτική συμμετοχή γι’ αυτούς ήταν ανάλογη π.χ. με τη συμμετοχή ενός βουλευτή στη βουλή. Δεν συμμετείχε κάποιος στα κοινά με το να κατέβει στους δρόμους ως διαμαρτυρόμενος, αλλά προσερχόταν στον οικονομικό ή πολιτικό δήμο για να πάρει αποφάσεις!
Σαν κοινωνία των πολιτών δηλαδή. 
Ως δημοκρατική κοινωνία πολιτών. Από τη στιγμή λοιπόν που η ελληνική κοινωνία ανασυγκροτήθηκε στο περιβάλλον του κράτους – έθνους, δηλαδή σε μη αντιπροσωπευτικές και προφανώς μη δημοκρατικές βάσεις, τι απέμεινε; Η συνήθεια που είχαν να πολιτεύονται. 
Η Γερμανική κοινωνία, για παράδειγμα, δεν γνωρίζει τι σημαίνει θεσμικό συλλογικό υποκείμενο (πολιτειακή συλλογικότητα). Ξέρει, ότι θα νομιμοποιήσει το συνδικάτο, το κόμμα, για να τη διαμεσολαβήσει στο επίπεδο της οικονομικής και πολιτικής εξουσίας. Ο Έλληνας πολίτης θεωρεί ότι είναι ο ίδιος συντελεστής της πολιτικής, δεν χρειάζεται τη διαμεσολάβηση. Αφού, όμως, του πήραν την αρμοδιότητα, προσφεύγει να διαπραγματευτεί ο ίδιος με τον πολιτικό το πρόβλημά του. 
Προσπαθώ, λοιπόν, να φωτίσω στο βιβλίο τα εξής:
Πρώτον, να αναδείξω το ελληνικό πρόβλημα, για να καταδείξω ότι η σημερινή κρίση είναι βαθιά πολιτική κρίση.
Και να επισημάνω, επίσης, ότι δεν είναι μοναδική, αλλά είναι η τελευταία στην αλυσίδα των κρίσεων που προκάλεσε αυτό το πολιτικό σύστημα, από τη δεκαετία του 1830 μέχρι σήμερα, και οδήγησε σε σημαίνουσες καταστροφές την ελληνική κοινωνία.

Ακριβώς, λοιπόν, αυτό είναι το πρώτο μέρος του βιβλίου. Το οποίο το εστιάζω, βεβαίως, στη σημερινή κρίση. Γι αυτό και συμπεριλαμβάνω στο πρώτο κεφάλαιο και την απάντηση που έδωσα για την έρευνά σας στο tvxs.g για το «Τι πρέπει να κάνουμε» όπως και με την ιδέα της περικύκλωσης της βουλής, προκειμένου να δείξω, πώς θα μπορέσει η ελληνική κοινωνία, να λειτουργήσει ως πραγματικός δήμος και να υπερβεί την κρίση. Πώς δηλαδή θα επανέλθει στα πολιτικά πράγματα μέσω των οποίων θα ανατρέψει την ανισορροπία που έχει επικρατήσει μεταξύ κοινωνίας, κράτους και αγοράς.
Θέλετε να επαναλάβετε με λίγα λόγια, αυτή την πρότασή σας, για το «τι πρέπει να κάνουμε;». Δεν πρέπει να περιμένουμε από την πολιτική τάξη να αφουγκρασθεί το συμφέρον της κοινωνίας. Έχει πια γίνει ιδεολογικά και πολιτικά όμηρος και ουσιαστικά θεραπαινίδα του συμφέροντος των αγορών. Πρέπει, επομένως, να βρούμε τον τρόπο να δράσουμε για να γίνουμε αποτελεσματικοί, αφού οι συνηθισμένοι τρόποι (π.χ. πορείες, διαμαρτυρίες) δεν επαρκούν πια. 
Στο δεύτερο κεφάλαιο, μέσα στο ίδιο πνεύμα, ασχολούμαι με θέματα, όπως η κρίση του Δεκέμβρη, με την εξέγερση των νέων, όπως επίσης, περιέχονται και ειδικά θέματα όπου εξηγώ γιατί η Ελλάδα σήμερα βρίσκεται υπό διπλή κατοχή, εσωτερική και εξωτερική.
Στο τρίτο κεφάλαιο, εξετάζω «τι είναι το πολιτικό σύστημα» υπό το πρίσμα της δικής μου προσέγγισης, ότι δεν είναι ούτε δημοκρατικό, ούτε αντιπροσωπευτικό. Δίνω μεγάλη σημασία στο ζήτημα αυτό διότι εκτιμώ πως ο μη αντιπροσωπευτικός χαρακτήρας του πολιτικού συστήματος είναι η αιτία του κακού…
Κατόπιν, εισέρχομαι σε ένα άλλο ζήτημα, που το θεωρώ πάρα πολύ σημαντικό, που έχει να κάνει με τη συζήτηση για τα ιδεολογικά θεμέλια της δυναστικής κομματοκρατίας. Εξηγώ δηλαδή, πώς χρειάστηκε να εργασθεί συστηματικά η κρατική διανόηση για να αποδομήσει ιδεολογικά την ελληνική κοινωνία, να μην πιστεύει στον εαυτό της, και να αποδυναμώσει τη συλλογικότητά της, ώστε να αποδεχθεί την καθυπόταξή της κομματοκρατία και στο δυναστικό κράτος.
Η κομματοκρατία και η κρατική διανόηση, έδωσαν μεγάλη μάχη προς την κατεύθυνση αυτή, από τη δεκαετία του ’80 και μετά, όπου βέβαια βρέθηκα στο μάτι του κυκλώνα, όταν αποφάσισα να αποκαλύψω τις σκοπιμότητες και την άγνοια των ισχυρισμών τους, με ένα κείμενο στην Ελευθεροτυπία, στο οποίο αντέκρουα τον άγγλο ιστορικό Χόμπσμπάουμ. 
Στο βιβλίο μου αναλύω ορισμένα χαρακτηριστικά παραδείγματα για το πως διαχειρίστηκε η κομματοκρατία τα εξωτερικά θέματα για να τα καταστρέψει: τον πόλεμο του 1897, τη Μικρασιατική εκστρατεία, την περίοδο της αποστασίας, το κυπριακό και το σκοπιανό ζήτημα και το σημερινό πρόβλημα της οικονομικής μετανάστευσης. Από τα παραδείγματα αυτά προκύπτει νομίζω αβίαστα η καθολική αποστασιοποίηση της πολιτικής τάξης και του κράτους από το συμφέρον της κοινωνίας και του έθνους.
Η κοινωνία, χωρίς αμφιβολία, είναι εχθρός αυτού του πολιτικού συστήματος. Γιατί εάν η κοινωνία αναπτύξει τη συλλογικότητά της, θα πάψουν οι νομείς του συστήματος να έχουν τη δυνατότητα να ιδιοποιούνται το δημόσιο αγαθό, να διαθέτουν ασυλία για τη διαφθορά, για τη διαπλοκή, κλπ. 
Την κομματοκρατική λογική του πολιτικού συστήματος, Τη δημόσια διοίκηση και, υπό μια έννοια, τη διακιοσύνη, Τη νομοθεσία, που θεσμοθετεί αυτό το σύστημα και, επομένως, την διαπλοκή και την διαφθορά. Η εισαγωγή και ο επίλογος, συμπυκνώνουν ακριβώς τη θεμέλια αυτή αιτία της κρίσης και τις λύσεις οι οποίες θα πρέπει να δοθούν για να βγει η χώρα από την κατάντια που την έχουν οδηγήσει δυνάστες της.
Αυτές οι λύσεις βρίσκονται στα χέρια του λαού; Στα χέρια της κοινωνίας πολιτών; Μπορεί, δηλαδή, ο κόσμος κατά το συγκεκριμένο βιβλίο, να αλλάξει τα πράγματα, και με ποιόν τρόπο; 
Ο κόσμος μπορεί, αρκεί να συνειδητοποιήσει πώς πρέπει να δράσει. Και τι πρέπει να αξιώσει. Να πάψει να κατεβαίνει στους δρόμους για να διαμαρτυρηθεί (σαν το παιδάκι προς τον προστάτη μπαμπά του) και να αξιώσει το πολιτικό σύστημα να μεταλλαχθεί έτσι, ώστε να εξαναγκάζεται να λειτουργεί προς την κατεύθυνση της κοινωνίας και όχι προς την κατεύθυνση των αγορών και των επιμέρους συμφερόντων των ολιγαρχικών συμμοριών.
Να φερθεί, δηλαδή, ως σώμα κοινωνίας πολιτών και όχι ως αγέλη. Ουσιαστικά, να επιβάλει, κατά μικρόν, την αντιπροσωπευτική μετάλλαξη του πολιτικού συστήματος. εξού και θεωρώ ότι έχει σημασία αυτό που επιχειρώ να καταδείξω: ότι το σημερινό σύστημα, άρα και το πολιτικό Ελληνικό σύστημα, δεν είναι ούτε αντιπροσωπευτικό, ούτε δημοκρατικό.
Διότι, εάν η κοινωνία δεν αντιληφθεί ότι τελείωσε η εποχή που κατεβαίνοντας στους δρόμους επηρέαζε τα πράγματα, και αν δεν καταλάβει ότι για να μπορέσει να τα επηρεάσει, να αλλάξει τους συσχετισμούς, θα πρέπει να είναι μέσα στην πολιτεία και όχι απ’ έξω, (δηλαδή, μέσα στο πολιτειακό σπίτι και όχι να χτυπάει απ’ έξω την πόρτα!), αν δεν το αντιληφθεί αυτό, δεν έχει μέλλον!
Για παράδειγμα, την 25η Μαρτίου τι θα πρέπει να κάνει η κοινωνία πολιτών κατά τη γνώμη σας; 
Να μην είχε πατήσει κανείς απολύτως στην παρέλαση, αλλά να ήταν οι εκπρόσωποι της κομματοκρατίας, και ο στρατός, μόνοι τους!
Αφού επιμένουν να διατηρούν ένα σύστημα κατοχικό, να τους απονομιμοποιήσουν οι πολίτες με την πανηγυρική απουσία τους. Από ποιούς θέλουν άραγε να προστατευθούν οι κύριοι αυτοί και στήνουν παρελάσεις προσωπικές, χωρίς την κοινωνία; Αφού θεωρούν ότι αυτοί που τους κατέβασαν από τις εξέδρες είναι μικρές ομάδες, γιατί δεν ερωτάται δημοσκοπικά η κοινωνία, για να έχουν έτσι τη βεβαιότητα της γνώμης της για τα συμβαίνοντα;
Και οι εκλογές αναβάλλονται συνεχώς… 
Όχι, δεν είναι θέμα εκλογών. Οι εκλογές δεν δίνουν λύση. Το πρόβλημα δεν είναι η εναλλαγή στην εξουσία των φορέων της κομματοκρατίας, αλλά η κατάλυσή της. Διότι όλοι είναι σύμφωνοι να μην αγγίξουν τους πυλώνες της καταστροφής και στη διαπίστωση ότι η κοινωνία είναι ο μείζων αντίπαλός τους. 
Ακριβώς αυτά τα θέματα δείχνω στο βιβλίο