Ο έρωτας, μια πεισματώδης περιπέτεια

Alain Badiou

Kοντεύουν πάνω από δύο χιλιάδες χρόνια, από τότε που το πλατωνικό Συμπόσιο μας δίδασκε, πως εκείνος ή εκείνη που δεν έχουν γνωρίσει την πείρα του έρωτα αδυνατούν να δράσουν με τρόπο τέτοιο ώστε να ελευθερωθεί από μέσα τους η δυναμική της Ιδέας. Το να αναστοχαστούμε τον έρωτα θα ήταν σαν να ανακαλύπταμε απ΄την αρχή την σκέψη; Ναι, χωρίς καμία αμφιβολία. Όλη η αλήθεια, ούσα χαρακτήρα καθολικού, είναι επίσης αυτή που αντιτάσσεται στο άτομο, το οποίο και τείνει να καθορίσει ως κανόνα ζωής την απλή εμμονή στις απαιτήσεις του, ακούσιες και εκούσιες, όντας μεταξύ άλλων, ένα ζώο που αρκείται να ικανοποιεί τις ανάγκες του.

Έτσι ο έρωτας, το μετέωρο και επικίνδυνο αυτό πάθος αποτελεί την εμπειρία αυτής της σωτηριώδους αποτάξεως των ατομικών απαιτήσεων. Αποτελεί στη πραγματικότητα ο έρωτας μια απόφαση΄ την απόφαση του να δεχθείς ότι ένας άλλος ή μία άλλη , στην αρχή τελείως άγνωστος για σένα, αναγνωρίζει στο εξής στα μύχια του, χωρίς συστολή ή επιτήδευση, πως αποτελεί μέρος της ύπαρξής μας.

Ο Φερνάντο Πεσσόα έχει απόλυτο δίκιο να γράφει πως ΄΄η αγάπη είναι μία σκέψη΄΄. Είναι ακόμα κάτι παραπάνω από αυτό: είναι η εμπειρία η σχεδόν ανήμερη της διάνοιας. Στην πραγματικότητα η διάνοια- τέχνη, επιστήμη, πολιτική…-είναι αμετάπτωτη έκθεση στο κατ΄αλήθειαν της προσωπικής ετερότητας. Από αυτή την έκθεση προσμένουμε όχι απλά την απόλαυση της ικανοποίησης, αλλά την ασύγκριτη χαρά που γεννά η ανακάλυψη πως είμαστε θυσιαστικά ικανοί για απείρως περισσότερα από όσα φανταζόμαστε. Άραγε ποιος είναι εκείνος που δε βλέπει πως ο έρωτας, ο αληθινός έρωτας, ο έρωτας ο παλαβός, αποτελεί το αρχέτυπο της ριψοκίνδυνης έκθεσης στο μέτρο αυτής της άμετρης χαράς; Κι ότι ακόμα  εμβαπτιζόμενη η γνήσια διάνοια σε αυτή τη χαρά, που είναι από τη φύση της γεγονός σύνθετο, οι θαυμαστές απολαύσεις που τα σώματα γνωρίζουν να χαρίζουν, δεν είναι παρά συμπλήρωμα του ερωτικού γεγονότος. Κι είναι η γνήσια διάνοια εκτεθειμένη στην πλήρη και εσώτατη αποδοχή αυτού που υπερβαίνει τις ατομικές θωρακίσεις, ώστε να μπορεί αυτή μόνη να αναβιβάσει τα μέτρα της ευχαρίστησης στα ύψη της ευδαιμονίας.

Ωστόσο το συνομολογούμε: λογιζόμενοι ως άτομα κατ΄όνομα ή ανωνύμως , δεν εγκαινιάζουμε τον αγώνα προς αυτή την κατεύθυνση. Είμαστε περισσότερο ξεγελασμένοι από το ανωφελές ασώματο και φωτογραφικό εμπόριο αναρίθμητων ΄΄φίλων΄΄, δια της συγκαταθέσεως μας σε μη δεσμευτικές σχέσεις ή από το σύμφωνο που καθηλώνει ένα ζευγάρι στη λογική των αμοιβαίων οφελών. Σύμφωνο φαινομενικά στέρεο, σαθρό στην πραγματικότητα ( 50 % το ποσοστό των διαζυγίων στη Γαλλία).

Ο αναστοχασμός του έρωτα, δε θα μπορέσει παρά να υπάρξει σήμερα ως ένα κίνημα αντίστασης. Ναι, αντίσταση, αυτό είναι το τίμημα που χρειάζεται να καταβληθεί, αυτό το ακατάβλητο πάθος. Και αυτή η μάχη για την τιμή του έρωτα διεξάγεται σε δύο μέτωπα.

΄΄Στα δεξιά΄΄, τολμώ να πω, πρέπει να φτάσουμε στην γενεσιουργό ιδεολογία του συμφώνου συμβιώσεως. Έτσι δε θα μπλεκόμασταν με θέματα όπως η τήρηση της ισορροπίας των πλεονεκτημάτων της συμβίωσης, η ΄΄προκοπή΄΄ των ατόμων που τους αγγίζει η συγκεκριμένη προβληματική , η ΄΄αρμονία΄΄ στη ζωή του καθενός, συνοπτικά, η ατομική ικανοποίηση των ζώων που ζευγαρώνουν. Δεν διασχίσαμε ποτέ το σύνορο που χωρίζει το ενδιαφέρον από την Ιδέα ή την ικανοποίηση απ΄τη χαρά. Η απεικόνιση αυτή της συζυγικής σχέσης  δεν είναι παρά μία προβολή του θεμελιώδους νόμου των κοινωνιών μας: καθετί που υφίσταται έχει μία καθορισμένη από την αγορά τιμή. Όμως στο παζάρι των ατομικών ικανοποιήσεων, ο καημός του έρωτα είναι κυριολεκτικά ανεκτίμητος. Κι αφού τα πράγματα είναι έτσι, θα αρκεστούμε σε ένα σύμφωνο κανονιστικό των ατομικών ικανοποιήσεων.

΄΄Στα αριστερά΄΄, πρέπει να υπερβούμε την τάση του να βλέπουμε μες την ΄΄ελευθερία΄΄ των επιθυμιών το άλφα και το ωμέγα της ύπαρξης. Που θα πει πως χρειάζονται πολλά ώστε ο έρωτας ως λογική να μπορέσει να περιορίσει αυτό τον βουλιμικό τρόπο επιλογής. Όχι περισσότερο από το σύμφωνο, η ελευθεριότητα υπερβαίνει τους νόμους των αγοραστικών εκτιμήσεων. Η υποβόσκουσα θλίψη, που κείται πέρα από την τελετουργία της υπερδιέγερσης, προέρχεται με τρόπο πιεστικό από αυτή την υποταγή, που΄ναι απόμακρη κάθε χαράς, στο βαθμό κατά τον οποίο η χαρά προϋποθέτει τον ανεξάντλητο χαρακτήρα της διάνοιας.

Σημείωσα παραπάνω πως ο έρωτας υπήρξε μία ΄΄πεισματώδης περιπέτεια΄΄. Λέμε πως η διάνοια απαιτεί να διαδραματίζει ρόλο συντελεστή σε αυτή τη γενναιόδωρη γεύση του κινδύνου, αλλά και να διαθέτει τον παράγοντα υπομονή, ώστε να αρμοστεί η σκοπιμότητα των γεγονότων. Αλλά η χαρά που αναθρώσκει είναι χαρακτήρα ανεκτίμητου.

[ Το κείμενο του Badiou, δημοσιευμένο πρόσφατα στη le Monde παρουσιάζει ένα σωρό ιδιοτροπίες. Τουλάχιστον προσπάθησα να αποδώσω τον κειμενικό πυρήνα με τρόπο τέτοιο που να μην προδίδεται η κελαρυστή χρήση σχημάτων λόγου και οι ΄΄πονηροί΄΄ ρηματικοί τύποι του Γάλλου. Προσθέτω μονάχα πως ο Χρήστος Γιανναράς σε αρκετά παλιότερη επιφυλλίδα του (Καθημερινή 27.4.2003) μας χάρισε ένα γραπτό υπό τον τίτλο Η λογική αρχίζει με τον έρωτα. Νομίζω πως η κατάθεσή αυτή του Γιανναρά συγγενεύει για τα καλά με την πορεία της σκέψης του Γάλλου μας, γι΄αυτό κι ενδιαφέρον θα΄ταν να διαβαστεί εκ παραλλήλου. ]

Απόδοση από την γαλλική γλώσσα στη νέα ελληνική-σχολιασμός:  Βαγγέλης Σταυρόπουλος

πηγή: Aντίφωνο